Με το πέρασμα των χρόνων, μέσα από πλήθος εκδηλώσεων, εκθέσεων και άλλων δράσεων, το σημαντικό αυτό κέντρο πολιτιστικής και πνευματικής συνάντησης έχει καταφέρει να συμβάλει στην ενδυνάμωση της μακραίωνης σύνδεσης της Θεσσαλονίκης με το Άγιο Όρος, μεταφέροντας το φωτεινό μήνυμα της αθωνικής πολιτείας και της μοναστικής παράδοσης στον σύγχρονο κόσμο.
Στη συνέντευξή του στα Μακεδονικά Νέα ο διευθυντής της Αγιορειτικής Εστίας, Αναστάσης Ντούρος μιλά για την εικοσιπενταετή λειτουργία του θεσμού, τους σημαντικούς σταθμούς και τον σχεδιασμό για το μέλλον.
Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη του κ. Αναστάση Ντούρου στη Χρύσα Νάνου
Η ίδρυση της Αγιορειτικής Εστίας ακολούθησε τη μεγάλη έκθεση θησαυρών του Αγίου Όρους που πραγματοποιήθηκε το 1997 στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Ήταν η φυσική συνέχειά της;
Ναι ήταν η μεγάλη συνέχεια εκείνης της έκθεσης, καθώς η άνευ προηγουμένου επιτυχία της έδειξε την ανάγκη για τη δημιουργία ενός μόνιμου θεσμικού φορέα που θα συνέδεε τη Θεσσαλονίκη με το Άγιο Όρος και θα προωθούσε την πνευματική και πολιτιστική του κληρονομιά. Ιδρύθηκε λοιπόν η Αγιορειτική Εστία τον Μάιο του 2000 –τότε υπογράφηκε το καταστατικό στις Καρυές– με δύο εταίρους, τον Δήμο Θεσσαλονίκης και την Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους. Είναι δηλαδή ένας φορέας στον οποίο συμμετέχει το ίδιο το Άγιο Όρος, πράγμα σπάνιο.
Η έκθεση του 1997 είχε τεράστια επισκεψιμότητα, την είδαν πάνω από 735.000 επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Είναι ένας αριθμός που δεν νομίζω ότι θα μπορέσει να συγκεντρώσει ποτέ άλλη έκθεση στην Ελλάδα. Είχε συγκροτηθεί τότε μία επιτροπή μεταξύ του Δήμου Θεσσαλονίκης και της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Όρους και όταν ολοκληρώθηκε η έκθεση και είδαν πόσο μεγάλη απήχηση είχε, είπαν,γιατί να μη γίνει ένας φορέας που θα συνεχίσει τις στενές, μακραίωνες σχέσεις της Θεσσαλονίκης με τον Άθω. Η Θεσσαλονίκη ήταν πάντα η πύλη του Αγίου Όρους, η συμβασιλεύουσα της βυζαντινής αυτοκρατορίας και τα μοναστήρια του Αγίου Όρους είχαν μετόχια εδώ στην πόλη. Ακόμη και σήμερα, όταν χρειάζεται να γίνει μία δουλειά, ο Αγιορείτης έρχεται στη Θεσσαλονίκη για να συνεννοηθεί, δεν θα κατέβει Αθήνα.
Από την άλλη φάνηκε ότι με την ίδρυση της Αγιορειτικής Εστίας γεννήθηκε ένας χώρος τον οποίο είχε ανάγκη ο κόσμος. Μέσα από το έργο μας παρουσιάζεται ο πολιτισμός, η πνευματικότητα, η ιστορία του Αγίου Όρους και όλα αυτά ο κόσμος τα αγκάλιασε, ενδεικτικό της μεγάλης αγάπης που έχουν οι Θεσσαλονικείς για το Άγιο Όρος. Αυτό φάνηκε μέσα στα 25 χρόνια και παρατηρούμε ότι υπάρχει ολοένα μεγαλύτερη αύξηση του ενδιαφέροντος γιατί ο κόσμος λόγω της κρίσης με την πανδημία, με όλα αυτά που συμβαίνουν στη σύγχρονη κοινωνία, με τις παγκόσμιες αναταράξεις μετά την εκλογή Τραμπ, προσπαθεί από κάπου να πιαστεί. Το Άγιο Όρος πάντοτε βοηθάει τον κόσμο, προσφέρει γαλήνη και ισορροπία σε όποιον καταφεύγει εκεί.
Τι παρουσίασε η μεγάλη εκείνη έκθεση του 1997;
Η έκθεση έγινε στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, που τότε είχε μόλις ανοίξει. Ήταν εντυπωσιακή, παρουσίαζε πάνω από 1.000 σπάνια εκθέματα, θησαυρούς που για πρώτη φορά βγήκαν εκτός Αγίου Όρους, βυζαντινές εικόνες, χειρόγραφα, σκεύη, ιερά κειμήλια και εκκλησιαστικά αντικείμενα.
Το κοινό είχε τη μοναδική ευκαιρία να θαυμάσει την πολιτιστική κληρονομιά του Αγίου Όρους και να έρθει σε επαφή με τη μοναστική ζωή και τις παραδόσεις του. Ακόμη και οι ίδιοι οι μοναχοί δεν είχαν δει ποτέ αυτά τα αντικείμενα. Τα κρατούσαν ως τότε μέσα στα σκευοφυλάκια, δεν τα έβγαζαν προς τα έξω. Η έκθεση εδραίωσε μία φιλοσοφία μέσα στο Άγιο Όρος, να ανοίγουν τα σκευοφυλάκια και να μοιράζονται οι θησαυροί με τον κόσμο.
Μέχρι σήμερα σχεδόν σε κάθε μοναστήρι έχουν δημιουργηθεί μουσεία, στα οποία παρουσιάζονται με υπερσύγχρονο τρόπο τα κειμήλια, φυλάσσονται πλέον σωστά, έχουν γίνει συντηρήσεις σε πολλά μνημεία, εικόνες, χειρόγραφα.
Η έκθεση άλλαξε πάρα πολλά όχι μόνο εκτός αλλά και εντός του Αγίου Όρους. Και οι άλλες εκθέσεις που ακολούθησαν, και η ίδρυση της Αγιορειτικής Εστίας,άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο οι Αγιορείτες βλέπουν τη σχέση τους με τον έξω κόσμο.
Ποιες θα ξεχωρίζατε ως πιο σημαντικές στιγμές της 25ετούς πορείας;
Καταρχήν η παραχώρηση του υπέροχου κτιρίου της πρώην Κλινικής Νεδέλκου στην Εγνατία 109, στο οποίο μπήκαμε το 2002. Στην αρχή λειτουργούσε μόνο ο ισόγειος χώρος και όλο το υπόλοιπο κτίριο ήταν γιαπί. Σταδιακά διαμορφώθηκε σε ένα κέντρο που συνδυάζει μουσειακές εγκαταστάσεις, το πωλητήριο, το γραφείο προσκυνητών, μία μεγάλη βιβλιοθήκη με αγιορείτικη βιβλιογραφία και έναν υπέροχο κήπο όπου κάνουμε τις εκδηλώσεις μας. Πλέον προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να αναπτυχθούμε διότι πραγματικά δεν χωράμε.
Σημαντική στιγμή ήταν η έκθεση με έργα του Μανουήλ Πανσέληνου το 2003-2004, στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Μία σπουδαία έκθεση με μεγάλη επισκεψιμότητα, στην οποία παρουσιάστηκαν τα έργα του Πανσέληνου για πρώτη φορά σε κλίμακα 1 προς 1. Μπαίνοντας στην Αποθήκη Γ ήταν σαν να έμπαινες στο Πρωτάτο.
Επίσης το 2006 έγινε η έκθεση «Τα κειμήλια του Πρωτάτου». Ήταν η δεύτερη φορά που έφταναν στη Θεσσαλονίκη κειμήλια του Αγίου Όρους, αυτή τη φορά μόνο από το Πρωτάτο. Είχαμε παρουσιάσει εικόνες, το τέμπλο, ήταν η έκθεση που άνοιξε και το κτίριό μας στο κοινό.
Ακολούθησαν πολλές εκθέσεις, όπως αυτή με φωτογραφίες του Φρεντ Μπουασονά από το Άγιο Όρος σε συνεργασία με το Μουσείο Φωτογραφίας και πρόσφατα η συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον για την ανάδειξη με φωτογραφικό και κινηματογραφικό υλικό της επίσκεψης τριών Αμερικανών περιηγητών – καλλιτεχνών το 1929 στο Άγιο Όρος και τα Μετέωρα. Η έκθεση αυτή παρουσιάζεται τώρα στη Βοστώνη και μέσα στο 2025 πιθανότατα θα πάει και στη Νέα Υόρκη.
Πολύ μεγάλο είναι το εκδοτικό μας έργο, παρά το γεγονός ότι τα βιβλία έχουν υποστεί καθίζηση τα τελευταία χρόνια, ο κόσμος δεν διαβάζει. Θεωρούμε ότι είναι χρέος μας, είναι ένας από τους καταστατικούς σκοπούς μας η παραγωγή εκδόσεων, πάντοτε βέβαια με θέματα που αφορούν το Άγιο Όρος.
Ένας άλλος τομέας όπου η δουλειά που έχει γίνει είναι μεγάλη είναι τα διεθνή επιστημονικά συνέδρια και τα εργαστήρια, στα οποία δίνουμε την ευκαιρία να παρουσιάσουν την έρευνά τους και νέοι επιστήμονες.
Ποιος είναι ο προγραμματισμός σας για το 2025 ως επετειακό έτος;
Το πρόγραμμα είναι μεγάλο. Θα διοργανώσουμε ένα πολύ σημαντικό επιστημονικό συνέδριο που θα αφορά τις σχέσεις της Θεσσαλονίκης με το Άγιο Όρος. Είναι κάτι το οποίο έχουμε ακούσει, έχουμε διαβάσει, αλλά τώρα θα γίνει ολοκληρωμένα. Θα προσκληθούν ειδικοί από διάφορους τομείς, ιστορία, τέχνη, αρχιτεκτονική.
Επίσης ξεκινήσαμε μαζί με την Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης ένα ερευνητικό πρόγραμμα για τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, τον συμπολιούχο της πόλης, έναν πολύ σημαντικό άγιο, που συνδέει το Άγιο Όρος με τη Θεσσαλονίκη. Στο πλαίσιο του προγράμματος ετοιμάζουμε λεύκωμα με κείμενα που έχουν γράψει ειδικοί από την Ευρώπη, τον Καναδά ακόμη και την Κίνα.
Επίσης θα κυκλοφορήσει σε επανέκδοση ένας σημαντικός τόμος με όλους τους Αγίους που πέρασαν από το Άγιο Όρος, μία σημαντική δουλειά που θα μεταφραστεί και στα αγγλικά.
Για τα Δημήτρια ετοιμάζουμε μία σπουδαία έκθεση που θα αναδεικνύει τη σχέση του Φώτη Κόντογλου με το Άγιο Όρος. Ο Κόντογλου έκανε το 1923 το πρώτο του ταξίδι στο Άγιο Όρος και από τότε άλλαξε η ζωή του. Νωρίτερα θα εγκαινιάσουμε την έκθεση «Ο τόπος της σιωπής» από ένα εικαστικό πρότζεκτ με έναν σύγχρονο Έλληνα ζωγράφο, τον Γιώργο Ταξίδη, που τα τελευταία χρόνια έχει πάει σε όλα τα μοναστήρια και έχει κάνει ένα πλούσιο αρχείο που δείχνει μία άλλη ματιά, ατμοσφαιρική, εσωτερική.
Σχεδιάζουμε και μία μεγάλη εκδήλωση για να τιμήσουμε ανθρώπους που πέρασαν αυτά τα 25 χρόνια από την Αγιορειτική Εστία. Επίσης σχεδιάζουμε η έκθεση του Πρίνστον να πάει στη Ρουμανία και την Κωνσταντινούπολη. Στη Λατρευτική Εβδομάδα θα παρουσιάσουμε έκθεση του Τomasz Mościcki, Πολωνού καλλιτέχνη που εκτυπώνει με την παλαιά μέθοδο διχρωμικού κόμμεος, κάτι μεταξύ φωτογραφίας και χαρακτικού.
Το όραμα για τη συνέχεια;
Να μπούμε σε μία νέα εποχή βελτιώνοντας τις εγκαταστάσεις μας και να γίνει μία μόνιμη έκθεση που με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας θα προσφέρει στον επισκέπτη την εμπειρία ενός ταξιδιού στο Άγιο Όρος. Βρισκόμαστε επίσης μπροστά σε μία σημαντική απόκτηση: το αρχείο του Γιώργου Δούκα, σημαντικού ζωγράφου και χαράκτη,που θα το παρουσιάσουμε και σε έκθεση. Προσπαθούμε να συνεχίσουμε την προβολή και ανάδειξη της κληρονομιάς του Αγίου Όρους με τρόπο που να μην είναι κραυγαλέος. Δεν έχει ανάγκη το Άγιο Όρος. Μην ξεχνάμε ότι επιβιώνει για περισσότερους από δέκα αιώνες και ποτέ δεν σταμάτησε η λειτουργία του. Είναι τρομερό, γιατί όλους αυτούς τους αιώνες σε εκατοντάδες εκκλησίες στις μονές και τα κελιά γίνονται λειτουργίες καθημερινά. Οι Θεσσαλονικείς πρέπει να θεωρούμαστε τυχεροί και ευλογημένοι που βρισκόμαστε δίπλα σε αυτόν τον ξεχωριστό τόπο. Όπου και να ταξιδεύουμε με τις εκθέσεις μας δεχόμαστε πολλή αγάπη. Είναι ένα ισχυρό brand name το Άγιο Όρος.
