«Υπάρχει νέος σερίφης στην πόλη» διαμήνυε ο Τζέι Ντι Βανς προ ημερών στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου, υποβαθμίζοντας την απειλή της Ρωσίας και κατακεραυνώνοντας αντίθετα την Ευρώπη με μία βαθιά προσβλητική ομιλία απέναντι σε συμμάχους. Εξίσου κατακεραύνωσε τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι ως «αγνώμων» για την αμερικανική βοήθεια που έχει λάβει η Ουκρανία και «ασεβή» προς τις Ηνωμένες Πολιτείες για να πάρει «φωτιά» μία συζήτηση που είχει ήδη αρχίσει να θερμαίνεται, με τον Ντόναλντ Τραμπ να κατηγορεί τον Ζελένσκι πως «τζογάρει με τον Γ' Παγκόσμιο Πόλεμο».
Το «θέαμα» που ακολούθησε δεν έχει προηγούμενο στη σύγχρονη εποχή μεταξύ Αμερικανού προέδρου και ξένου ηγέτη στο Οβάλ Γραφείο. Μετά τα όσα διημείφθησαν σε πολύ υψηλούς τόνους, με διαθέσεις επιθετικές και το ξεκάθαρο μήνυμα που συνοψίζεται στο είτε η Ουκρανία θα συμφωνήσει με τους όρους μίας εκεχειρίας στη διαπραγμάτευση της οποίας ουσιαστικά δεν μετέχει, είτε ξεχνά τις Ηνωμένες Πολιτείες και «η συνέχεια δεν θα είναι ευχάριστη», τινάχτηκε στον αέρα η υπογραφή της συμφωνίας για τις σπάνιες γαίες, η συνέντευξη Τύπου ακυρώθηκε, η ουκρανική αντιπροσωπεία κλήθηκε να αποχωρήσει από τον Λευκό Οίκο και στον Βολοντίμιρ Ζελένσκι διαμηνύθηκε ότι «μπορεί να επιστρέψει όταν θα είναι έτοιμος για ειρήνη».
Στον «αέρα» βρίσκονταν ήδη, πολλώ δε μάλλον τώρα, οι εγγυήσεις ασφαλείας που ζητά το Κίεβο, αλλά και η Ευρώπη, από την Ουάσινγκτον ως τη μόνη πραγματική διασφάλιση έναντι μελλοντικής ρωσικής επιθετικότητας και τις οποίες ο Ζελένσκι ζήτησε εκ νέου κατά τη συνομιλία στο Οβάλ Γραφείο για να εισπράξει την οργή Τραμπ. «Ή κάνετε συμφωνία, ή φεύγουμε. Και αν είμαστε εκτός, θα το παλέψετε και δεν νομίζω ότι θα είναι όμορφο»: Η ωμή δήλωση-απάντηση Τραμπ στις αναφορές Ζελένσκι ότι η Ρωσία είναι ο επιτιθέμενος και ο Βλαντιμίρ Πούτιν ήταν και παραμένει επικίνδυνος.
Ό,τι μπορεί να σωθεί πρέπει να σωθεί και η διμερής συμφωνία για την εκμετάλλευση των σπάνιων γαιών που επρόκειτο να υπογραφεί στην Ουάσινγκτον ήταν πρωτίστως το μέσο για να μπορέσει η Ουκρανία να έλθει πιο κοντά στον Ντόναλντ Τραμπ, έχοντας πλήρη συνείδηση ότι η αμερικανική βοήθεια και η αμερικανική αποτρεπτική ισχύς είναι αναντικατάστατες, καθώς και ότι κινδυνεύει να παρακαμφθεί στη διαπραγμάτευση που ανοίγει με τη Ρωσία. Η συμφωνία ήταν και ο μόνος λόγος που ο Τραμπ, με δεδηλωμένη αντιπάθεια προς τον Ζελένσκι, δέχθηκε να τον προσκαλέσει στον Λευκό Οίκο. Η έκβαση της επίσκεψης ήταν καταστροφική, τόσο καταστροφική που χαρακτηρίστηκε «ιστορική» με την… καλή έννοια από πλευράς συνεργατών του Βλαντιμίρ Πούτιν που επικρότησαν «την αυτοσυγκράτηση Τραμπ που δεν χαστούκισε τον Ζελένσκι».
Όταν ο Ζελένσκι επιχείρησε να απαντήσει στις βολές που δεχόταν, είπε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να αισθανθούν ότι απειλούνται από τη Ρωσία κάποια μέρα. «Έχετε έναν ωραίο ωκεανό και δεν το αισθάνεστε τώρα, αλλά θα το αισθανθείτε στο μέλλον», είπε. Αυτό εξόργισε τον Τραμπ, ο οποίος τον διέκοψε: «Μην μας λέτε τι θα νιώσουμε. Δεν είστε σε καλή θέση. Δεν έχετε τα χαρτιά αυτή τη στιγμή», είπε υψώνοντας τη φωνή του. «Δεν παίζω χαρτιά. Μιλάω πολύ σοβαρά, κύριε πρόεδρε. Είμαι ο πρόεδρος σε έναν πόλεμο», απάντησε ο Ζελένσκι. Εκεί πλέον, και με την εμπρηστική παρέμβαση Βανς, δεν υπήρχε επιστροφή και αρκετοί παρατηρητές στις ΗΠΑ αναρωτήθηκαν, όπως μεταδίδουν οι New York Times, εάν ήταν μία προσχεδιασμένη ενέδρα ή ένα αυθόρμητο ξέσπασμα από έναν αντιπρόεδρο που το 2022 δήλωνε ανοιχτά πως «πραγματικά δεν τον ενδιαφέρει τι θα συμβεί στην Ουκρανία».
Και ένα σχόλιο από τον ανταποκριτή του BBC στο Κίεβο Τζέιμς Γουότερχαουζ: «Θα έπρεπε ο Ζελένσκι να παραμείνει πιο ήρεμος; Ίσως, αλλά ο πρόεδρος της Ουκρανίας κουβαλάει αυτόν τον πόλεμο, είναι μέρος της πολιτικής του υπόστασης. Προφανώς αυτή η πρόταση για τα ορυκτά δεν ήταν τόσο δελεαστική για το Κίεβο, όσο την παρουσίασε η Ουάσινγκτον. Οι Ουκρανοί αισθάνονται ότι οποιαδήποτε κατάπαυση του πυρός -χωρίς την εγγύηση των ΗΠΑ ότι θα παρέμβουν σε περίπτωση αναζωπύρωσης του πολέμου- δεν θα άξιζε περισσότερο από το χαρτί πάνω στο οποίο είναι γραμμένη».
Σε αχαρτογράφητα νερά οι σχέσεις Κιέβου-Ουάσινγκτον συνεπώς, σίγουρα τουλάχιστον με πρόεδρο τον Ζελένσκι, με το διακύβευμα για την Ευρώπη να καθίσταται όλο και υψηλότερο για το πώς θα λήξει αυτός ο πόλεμος που μαίνεται εδώ και τρία χρόνια στην ήπειρό της, και την ευρωπαϊκή σύνοδο για την Ουκρανία και την Άμυνα που είχε ήδη συγκαλέσει αύριο στο Λονδίνο ο Κιρ Στάρμερ να αποκτά πλέον άλλη διάσταση και ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα.
Ευρωπαίοι ηγέτες, μεταξύ τους οι Εμανουέλ Μακρόν, Ντόναλντ Τουσκ και Πέδρο Σάντσεθ, καθώς και η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και Αντόνιο Κόστα στάθηκαν στο πλευρό του Ζελένσκι. «Η Ρωσία είναι ο επιτιθέμενος και ο λαός της Ουκρανίας που δέχεται επίθεση. Πολεμούν για την αξιοπρέπειά τους, την ανεξαρτησία τους, τα παιδιά τους και την ασφάλεια της Ευρώπης. Αυτά είναι απλά πράγματα, αλλά είναι καλό να τα θυμόμαστε σε στιγμές σαν και αυτήν» δήλωσε ο Εμανουέλ Μακρόν. Η μόνιμη παραφωνία της ΕΕ, ο Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας, επικρότησε τον Ντόναλντ Τραμπ με το απόφθεγμα πως «οι δυνατοί άνδρες κάνουν ειρήνη, οι αδύναμοι άνδρες κάνουν πόλεμο και ο Τραμπ στάθηκε με τόλμη υπέρ της ειρήνης». Μόνο που τον πόλεμο ξεκίνησε ο Πούτιν αν και επιχειρείται και αυτό να διαστρεβλωθεί.
Το στίγμα που έδωσε με ανακοίνωσή του ο Ντόναλντ Τραμπ μετά τα γεγονότα ήταν πως «ο Πρόεδρος Ζελένσκι δεν είναι έτοιμος για την Ειρήνη αν εμπλέκεται η Αμερική, γιατί αισθάνεται ότι η εμπλοκή μας του δίνει μεγάλο πλεονέκτημα στις διαπραγματεύσεις. Δεν θέλω πλεονέκτημα, θέλω ΕΙΡΗΝΗ. Δεν σεβάστηκε τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής στο πολύτιμο Οβάλ Γραφείο τους. Μπορεί να επιστρέψει όταν θα είναι έτοιμος για την Ειρήνη». Δεν πέρασε λίγη ώρα και ο γερουσιαστής της Νότιας Καρολίνας και στενός σύμμαχος του Τραμπ, Λίντσεϊ Γκρέιαμ, μετέφερε στους δημοσιογράφους πως ο Ζελένσκι θα πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο παραίτησης. «Είτε πρέπει να παραιτηθεί και να στείλει κάποιον με τον οποίο μπορούμε να συνεργαστούμε, είτε πρέπει να αλλάξει», δήλωσε.
Η συμφωνία για την πρόσβαση των ΗΠΑ στους κρίσιμους ορυκτούς πόρους της Ουκρανίας, ήταν και προφανώς παραμένει κατά την επιδίωξη του Κιέβου το «όχημα» για την εδραίωση μίας μακρόπνοης σχέσης με την Ουάσινγκτον και το πρώτο βήμα προς ένα συνολικό πλαίσιο διευθετήσεων σχετικά με την εκμετάλλευση των σπάνιων γαιών με την ελπίδα ότι θα περιλάβει εν τέλει και ρητές εγγυήσεις ασφαλείας, παρότι ο Ντόναλντ Τραμπ δεν δείχνει διατεθειμένος να τις παράσχει.
Πέρασε από αρκετά «κύματα» η συμφωνία συνεκμετάλλευσης των ορυκτών της Ουκρανίας -εξ ου και είχαν ανέβει δημόσια οι τόνοι μεταξύ Τραμπ και Ζελένσκι, με τον Αμερικανό πρόεδρο να φθάνει να αποκαλεί τον δεύτερο «δικτάτορα» όταν αρνήθηκε να αποδεχθεί τις πρώτα προσχέδια που απαιτούσαν από το Κίεβο το ποσό των 500 δισ. δολαρίων με τα έσοδα να καταβάλλονται σε ένα ταμείο 100% ελεγχόμενο από τις ΗΠΑ.
Το αίτημα αποσύρθηκε εκ μέρους των ΗΠΑ, πάντως οι λεπτομέρειες γύρω από τη σύσταση του κοινού επενδυτικού ταμείου που επρόκειτο να συσταθεί παρέμεναν ασαφείς και το τελικό προσχέδιο που έχει «δει» ο Τύπος δημιουργούσε περισσότερο την εικόνα επιστολής προθέσεων παρά νομικά δεσμευτικού συμβολαίου, γεγονός που ίσως θα άφηνε ανοιχτό το πεδίο περαιτέρω διαπραγμάτευσης για το Κίεβο, ενώ σε κάθε περίπτωση θα χρειαστούν χρόνια για εξορύξεις με εμπορική σκοπιμότητα τιτανίου, λιθίου και σπάνιων μετάλλων από νέες τοποθεσίες, πολλές από τις οποίες σήμερα ρωσοκρατούνται και πιθανότατα στα χέρια των Ρώσων θα παραμείνουν.
Σε κάθε περίπτωση, αφού πλησίαζαν τελικά προς τη συμφωνία ο Ζελένσκι επέδειξε πραγματισμό και ο Τραμπ δήλωνε «το είπα εγώ αυτό;» κληθείς να σχολιάσει τον χαρακτηρισμό «δικτάτορας» που είχε αποδώσει στον Ουκρανό πρόεδρο, επιρρίπτοντάς του επίσης ευθύνες για την έναρξη του πολέμου και απονομιμοποιώντας τον. Η άφιξή του στην Ουάσινγκτον είχε δημιουργήσει προσδοκίες για μία κάποια ομαλοποίηση σχέσεων με τις ΗΠΑ, τώρα το τοπίο είναι άγνωστο και το βάρος πέφτει στην Ευρώπη για μία «πυροσβεστική» αποστολή.
Το έδαφος για την επίσκεψη Ζελένσκι στην Ουάσινγκτον είχαν προλειάνει διαδοχικά οι Εμανουέλ Μακρόν και Κιρ Στάρμερ. Το αν κατάφεραν να πείσουν τον πρόεδρο των ΗΠΑ έστω να εξετάσει στην πορεία σοβαρά το αίτημά τους να παράσχει ένα «backstop» -ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την εγγύηση ασφαλείας που θα ήθελαν οι Ευρωπαίοι από τις ΗΠΑ για την υποστήριξη μίας δικής τους ειρηνευτικής δύναμης κατόπιν εκεχειρίας στην Ουκρανία- παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα.
Κατά τον Ντόναλντ Τραμπ και το στενό επιτελείο του αυτή καθαυτή η συμφωνία για τους ορυκτούς πόρους και τα μακροπρόθεσμα οικονομικά συμφέροντα των ΗΠΑ στο πεδίο των εξορύξεων θα αποτελούσαν ισχυρή και επαρκή υποστήριξη. Δεν είναι όμως η μορφή της αμερικανικής δέσμευσης -υπό μορφή αεροπορικής κάλυψης και υλικοτεχνικής υποστήριξης- που θεωρούν απολύτως αναγκαία Παρίσι και Λονδίνο για την ανάπτυξη οποιασδήποτε δύναμης και για την πραγματική αποτροπή του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Ο Αμερικανός πρόεδρος ακολουθεί τη γραμμή ότι πρέπει να υπάρξει μία ειρηνευτική συμφωνία -«πού είτε θα συμβεί αρκετά γρήγορα ή καθόλου»- και τα υπόλοιπα έπονται, γεγονός που περιπλέκει τις συζητήσεις της ευρωπαϊκής πλευράς ως προς τη γαλλο-βρετανική πρόταση σχετικά με την ανάπτυξη δύναμης 30.000 στρατιωτών για την επιτήρηση της εκεχειρίας, που δεν συγκεντρώνει ούτως ή άλλως ομοφωνία. Στην Ευρώπη δεν αρκεί το γεγονός ότι ο Αμερικανός πρόεδρος λέει πως εμπιστεύεται τον Πούτιν ότι θα «τηρήσει το λόγο του».
Όλα τα βλέμματα στο Λονδίνο
Με τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες να κινούνται πλέον με τη μορφή του κατεπείγοντος για να ενισχύσουν τη θέση της Ουκρανίας πριν από μία διαπραγμάτευση που βρίσκει τις ΗΠΑ περισσότερο ευθυγραμμισμένες με τη Ρωσία και να θέσει παράλληλα τις βάσεις για τη δική της Άμυνα, ο Κιρ Στάρμερ φιλοξενεί αύριο στο Λονδίνο σύνοδο Ευρωπαίων ηγετών, η οποία και αποκτά ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα μετά το «ναυάγιο« στην Ουάσινγκτον. Στη σύνοδο θα παρίσταται, όπως είχε ήδη ανακοινωθεί, και ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
Επιδεικνύοντας πραγματισμό, και με ένα διπλωματικό μείγμα κολακείας προς το πρόσωπό του και προειδοποιήσεων για τον Βλαντιμίρ Πούτιν, αντιμετώπισαν τον Ντόναλντ Τραμπ οι Στάρμερ και Μακρόν εντός της εβδομάδας χωρίς να κατορθώσουν να αποσπάσουν τις εγγυήσεις ασφαλείας που ζητούν. Επί των συνομιλιών τους θα ενημερώσουν τους προσκεκλημένους στη σύνοδο της Κυριακής, ανάμεσά τους οι ηγέτες Γερμανίας, Ιταλίας, Δανίας, Ολλανδίας, Πολωνίας, Ισπανίας, Φινλανδίας, Σουηδίας, Ρουμανίας και Τσεχίας. Στο Λονδίνο θα βρίσκεται επίσης ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, καθώς και οι πρόεδροι της Κομισιόν και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και Αντόνιο Κόστα αντίστοιχα.
Θα προηγηθεί των εργασιών της συνόδου κατ’ ιδίαν συνάντηση του Κιρ Στάρμερ με την Ιταλίδα πρωθυπουργό, Τζόρτζια Μελόνι, καθώς έχει υπάρξει «ρήγμα» με τη Ρώμη για τη γαλλο-βρετανική πρόταση και το ρόλο που έχει αναλάβει ο Εμανουέλ Μακρόν. Ο Βρετανός πρωθυπουργός θα έχει επίσης τηλεδιάσκεψη με τους ηγέτες των κρατών της Βαλτικής πριν υποδεχθεί τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι. «Ο πρωθυπουργός θα χρησιμοποιήσει τη σύνοδο κορυφής για να προωθήσει την ευρωπαϊκή δράση για την Ουκρανία, σηματοδοτώντας τη συλλογική μας σταθερή υποστήριξη για τη διασφάλιση μιας δίκαιης και διαρκούς ειρήνης και μίας βιώσιμης συμφωνίας που θα διασφαλίζει τη μελλοντική κυριαρχία και ασφάλεια της Ουκρανίας», αναφέρει ανακοίνωση της Ντάουνινγκ Στριτ.
Ο Εμανουάλ Μακρόν από πλευράς του δήλωσε χθες, αναφερόμενος στη σύνοδο του Λονδίνου για την άμυνα, ότι θα εξεταστεί με τον οποίο η Ευρώπη μπορεί να υποστηρίξει καλύτερα την Ουκρανία ώστε να μπορεί να συνεχίσει να αμύνεται εφόσον χρειαστεί, σημειώνοντας πως εφόσον επιτευχθεί ειρηνευτική συμφωνία -που υπογράμμισε πως θα πρέπει να έχει την έγκριση των Ουκρανών- η Ευρώπη θα πρέπει να παράσχει συγκεκριμένες εγγυήσεις ασφαλείας -και στο πλαίσιο αυτό έθεσε και την πρόταση περί ειρηνευτικής δύναμης. ΕΕ Η Ευρωπαϊκή Ένωση, εν τω μεταξύ, επεξεργάζεται νέο πακέτο στρατιωτικής βοήθειας ύψους 20 δισ. ευρώ για τη στήριξη της Ουκρανίας και στις 6 Μαρτίου ακολουθεί το έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις Βρυξέλλες.
