Ο Μανόλης Αναγνωστάκης ήταν στην ομάδα των Επονιτών που συνελήφθη από τις διωκτικές Αρχές το καλοκαίρι του 1948. Καταδικάστηκε σε θάνατο το 1949, αλλά η ποινή του δεν εκτελέστηκε λόγω του νεαρού της ηλικίας του. Αποφυλακίστηκε με την γενική αμνηστία του 1951. Αποκλήθηκε ο ποιητής της ήττας διότι σε όλο το έργο του υπάρχει αυτή η αίσθηση της διάψευσης των προσδοκιών και η συνακόλουθη πίκρα για το ότι «δεν πιστεύεις πια στα ατσάκιστα ψυχικά ελάσματα. Στο βολταϊκό τόξο λιώνει και το ευγενέστερο μέταλλο».
Στο ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ‘68-‘69 υπάρχουν αναφορές σε περιστατικά που συνέβησαν κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου στην πόλη μας. Μια πόλη στην οποία πολύ γρήγορα εξαρθρώθηκαν οι κομματικές οργανώσεις του ΚΚΕ, εξοντώθηκε η Στενή Αυτοάμυνα, ενώ δεν είχε καλύτερη τύχη και ο παράνομος μηχανισμός οικονομικής ενίσχυσης του Κόμματος. Στη Θεσσαλονίκη αρχές του 1949 συνελήφθη και εκτελέστηκε το μέλος της Κεντρικής Επιτροπής, Αρίστος Βασιλειάδης.
Παραθέτω κείμενα του Μανόλη Αναγνωστάκη από το «ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ‘68-‘69» που έχουν αναφορές σε εκείνη την περίοδο στη Θεσσαλονίκη. Κάποια από αυτά τα σχολιάζω.
1. «Ο δικηγόρος του Σακκά πήρε 200 λίρες στο χέρι, με την υπόσχεση να κατεβεί αμέσως στην Αθήνα να αναστείλει την εκτέλεση. Την άλλη μέρα ο Σακκάς εκτελέστηκε. Ο δικηγόρος το ήξερε αυτό από πριν, τον είχανε καλέσει και τον ενημερώσανε για την απόρριψη της αίτησης για χάρη. Έκανα ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατόν, είπε. Μου πήρανε τα λεφτά και με γελάσανε κοτζάμ υπουργοί…».
Γιατί να μου τα ξαναθυμίσει πάλι ο Γιώργος όλα αυτά χτες, όταν μας συστήσανε σ΄ένα σπίτι την κόρη του δικηγόρου, κυρία Τάδε σήμερα, με άντρα γιατρό, συνάδελφο, και με μια βίλα προικώα, στη Χαλκιδική». (σελ.16)
2. «Όταν εκτελέστηκε ο Ζάννος ήταν 27 χρονώ.
Εμείς κλείναμε τότε τα 23. Τώρα είμαστε στα 45» (σελ. 22)
3. «Όταν ήμουνα με τυφοειδή πυρετό στο Αναρρωτήριο, κάθε πρωί, στις πέντε, περνούσαν από κάτω από τα παράθυρα, οι φάλαγγες των μελλοθανάτων κι εμείς στα κρεβάτια μας ακούγαμε τα τραγούδια, τις ζητωκραυγές, τις βλαστήμιες.
Εκείνο το πρωί νόμισα πως ξεχώρισα τη φωνή του Φαρμάκη, έναν τόνο πιο πάνω από τις άλλες—ύστερα κατάλαβα πως ήτανε για μένα τον άρρωστο, ένα τελευταίο μήνυμά του, ο αποχαιρετισμός» (σελ. 25).
Σχόλιο δικό μου: ο Φαρμάκης, μαζί με τον Πεχτασίδη, τον Σπανό, τον Παναγόπουλο, τον Κάλφα, ήταν στα Δεκεμβριανά οι ηθικοί αυτουργοί χιλιάδων δολοφονιών.
4. « Είχαμε ραντεβού με τον Βαμβακά, στις εννιά παρά είκοσι, στην οδό Κωνσταντίνου Μελενίκου—αυτός θα ανηφόριζε. Στις οχτώ και πέντε τον σκοτώσανε στη στάση Μισραχή, την ώρα που έτρεχε να προλάβει το τραμ. Την άλλη μέρα είδα τη φωτογραφία του στην εφημερίδα. Τότε τον είδα για πρώτη φορά και έμαθα πως αυτός που περίμενα και δεν ήρθε ήταν ο Βαμβακάς» ( σελ. 37)
Σχόλιο δικό μου: Ο Μήτσος Βαμβακάς ήταν καπετάνιος της 6ης ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ στην Ήπειρο, κατά την Κατοχή. Στη συνέχεια ήταν υπεύθυνος ασφαλείας στο Μπούλκες.
5. «Μπήκανε στα γραφεία του Κόμματος, σπάσανε τις ντουλάπες και τα συρτάρια, σκίσαν τις φωτογραφίες, αναποδογύρισαν τα έπιπλα, βρίζοντας και βλαστημώντας.
Σε δύο κάρα στοιβάξανε ως απάνω τα χαρτιά και τα βιβλία και τα πήρανε.
Όπως οι ρόδες τραντάζονταν από τις λακκούβες, στην οδό Κατούνη, γλιστρούσανε εδώ κι εκεί από το ξεχειλισμένο φορτίο, στο δρόμο το λασπωμένο, λογιστικά τετράδια και κομματικές ταυτότητες.
Στη γωνία του Πρακτορείου Μπέρου αντάμωσα την Ουρανία που έσφιγγε το μαντίλι στο στόμα της κι έκλαιγε με λυγμούς.» (σελ. 39).
Σχόλιο δικό μου: αναφέρεται ο ποιητής στο σφράγισμα των γραφείων του ΚΚΕ ευθύς ως κηρύχθηκε παράνομο στις 27/12/1947.
Στο πρώτο κείμενο αυτού του έργου ο Μανόλης Αναγνωστάκης έχει μια ακροτελεύτια παράγραφο μέσα σε παρένθεση που αποτελεί και μια στάση ζωής.
Γράφει στη σελίδα 9: «Σ΄ όλη μας τη ζωή βουλιάξαμε πολλά καράβια μέσα μας, ίσως για να μη ναυαγήσουμε μια ώρα αρχύτερα εμείς οι ίδιοι».
