Γράφει ο Βασίλειος Μιχαηλίδης
Οι θαλάσσιοι καύσωνες είναι ασυνήθιστες περίοδοι κατά τις οποίες η επιφάνεια της θάλασσας θερμαίνεται για αρκετές ημέρες έως αρκετούς μήνες, σε περιοχές που εκτείνονται σε χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα.
Αν και η αύξηση της θερμοκρασίας είναι ένας δείκτης που χαρακτηρίζει τις απότομες αλλαγές της επιφάνειας των ωκεανών, η αύξηση αυτή σταδιακά επηρεάζει και μεγαλύτερα βάθη τους. Επιπλέον, τοπικά και προσωρινά κλιματικά φαινόμενα, ενώ είναι ακραία, γίνονται όλο και πιο έντονα, συχνότερα, μακράς διάρκειας και χωρικά διαδεδομένα ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής. Σύμφωνα με την IPCC (International Panel on Climate Change), η συχνότητα των θαλάσσιων καυσώνων έχει διπλασιαστεί από τη δεκαετία του 1980.
Στη Μεσόγειο Θάλασσα οι πρώτοι θαλάσσιοι καύσωνες μελετήθηκαν το 2003, αποκαλύπτοντας θερινές θερμοκρασίες που κυμαίνονταν από +1 έως +3°C πάνω από τους εποχικούς μέσους όρους. Άλλα αντίστοιχα θερμικά επεισόδια έχουν γίνει έκτοτε πρωτοσέλιδα, όπως αυτό του 2011 στα ανοικτά των δυτικών ακτών της Αυστραλίας με θερμοκρασίες που έφτασαν έως και +5°C πάνω από τις εποχικές μέσες τιμές σε διάστημα δέκα εβδομάδων. Κατά τη διάρκεια αυτού του συμβάντος, οι επιστήμονες παρατήρησαν τα πρώτα περιστατικά λεύκανσης των κοραλλιών στον ύφαλο Ningaloo, δυτικά της Αυστραλίας, στα ανοικτά των νησιών Abrolhos και στην ακτή Pilbara. Πιο πρόσφατα, και συγκεκριμένα μεταξύ 2013 και 2015, ο βορειοδυτικός Ειρηνικός Ωκεανός βίωσε τους ισχυρότερους καύσωνες που έχουν καταγραφεί ποτέ σε τοπικό επίπεδο. Γνωστές ως "Blob", οι θερμοκρασίες αυξήθηκαν ανησυχητικά κατά +2,6°C πάνω από το κανονικό επίπεδο (Το Blob είναι μια μεγάλη μάζα σχετικά ζεστού νερού στον Ειρηνικό Ωκεανό στα ανοικτά των ακτών της Βόρειας Αμερικής που εντοπίστηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 2013 και συνέχισε να εξαπλώνεται το 2014 και το 2015. Είναι ένα παράδειγμα θαλάσσιου καύσωνα).
Τα θαλάσσια κύματα καύσωνα (Marine Heat Wave-MHW), των οποίων το μέγεθος και η συχνότητα έχουν αυξηθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες, μπορούν να εμφανιστούν σε διάφορες περιοχές του ωκεανού με επιβλαβείς επιπτώσεις στα οικοσυστήματα, επηρεάζοντας τις ανθρώπινες δραστηριότητες και τους τομείς που σχετίζονται με την αλιεία και την εμπορία θαλάσσιων ειδών. Όπως αναφέρεται στην έκθεση Copernicus Ocean State Report 3, στην Ευρώπη, η Μεσόγειος Θάλασσα επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τα MHW, καθώς έχει υποστεί σημαντική αύξηση της θερμοκρασίας τις τελευταίες δεκαετίες. Επίσης, η ταχεία τάση αύξησης της θερμοκρασίας της επιφάνειας της θάλασσας έχει συνδεθεί με την έντονη αύξηση της θερμοκρασίας των ημερών, ιδίως κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Η σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας του νερού λόγω της μακροχρόνιας ανθρωπογενούς δραστηριότητας και η αύξηση της συχνότητας των MHW έχουν επίσης συνδεθεί με την πιθανότητα εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως κυκλώνες και έντονες βροχοπτώσεις.
Ο πιο άμεσος και επιβλαβής αντίκτυπος των MHW είναι η πρόκληση μαζικής θνησιμότητας θαλάσσιων οργανισμών. Ιδιαίτερα οι μη κινητικοί θαλάσσιοι οργανισμοί, όπως τα δίθυρα μαλάκια, τα κοράλλια και τα σφουγγάρια, που δεν μπορούν να μετακινηθούν σε ευνοïκότερες περιβαλλοντικές συνθήκες, είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε ακραίες θερμικές καταπονήσεις. Η έκθεση Copernicus Ocean State Report 3 διερευνά τα MHW και εξηγεί επίσης με ποιο τρόπο η αύξηση της θερμοκρασίας στη Μεσόγειο Θάλασσα έχει οδηγήσει σε διαταραχή των ιχθυοοικοσυστημάτων, καθώς ορισμένα είδη ψαριών μεταναστεύουν αναζητώντας πιο εύκρατα ύδατα, ενώ είδη από άλλες περιοχές (μερικές φορές εισβολικά) καταλαμβάνουν τους αντίστοιχους οικοτόπους προκαλώντας βιογεωγραφικές ανακατανομές των πληθυσμών. Αυτές οι ραγδαίες μεταβολές της θερμοκρασίας μπορούν να έχουν σοβαρές οικολογικές και κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις στις παράκτιες περιοχές οι οποίες είναι τα πιο οικολογικά και κοινωνικο-οικονομικά ζωτικά συστήματα του πλανήτη μας. Οι περιοχές αυτές περιλαμβάνουν το 77% των πόρων της γης και των οικολογικών συστημάτων και πάνω από το 40% του πληθυσμού της γης ζει σε παράκτιες περιοχές. Υπάρχει μια ισχυρή επιστημονική συναίνεση ότι αυτά τα θαλάσσια οικοσυστήματα, μαζί με τους πόρους και τις υπηρεσίες που παρέχουν, απειλούνται από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Πρόσφατες μελέτες αναφέρουν σημαντική μείωση στην παραγωγή καλλιεργούμενων μυδιών στον Ευρωπαικό χώρο με οικονομικό αντίκτυπο τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Στον ελλαδικό χώρο οι κύριες αιτίες μείωσης της παραγωγής είναι:
• Η ρύπανση
• Η έλλειψη εφαρμογής σωστών χωροταξικών μέτρων καλλιέργειας
• Η έλλειψη και άρνηση εφαρμογής καινοτόμων μεθόδων καλλιέργειας
• Η κλιματική αλλαγή και η υπερθέρμανση των θαλασσών
ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΚΥΜΑΤΑ ΚΑΥΣΩΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΟΣΤΡΑΚΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ
Γεγονότα μαζικής θνησιμότητας
Η οστρακοκαλλιέργεια είναι ένας βασικός τομέας παραγωγής τροφίμων και βιοπορισμού παγκoσμίως, ο οποίος έχει αναπτυχθεί κυρίως σε παράκτιες και εκβολικές περιοχές. Η συνολική παγκόσμια παραγωγή τροφίμων των θαλάσσιων οικοσυστημάτων κατά την περίοδο 2009-2014 ήταν περίπου 104,3 εκατομμύρια τόνοι ετησίως και βασιζόταν στην αλιεία οστράκων από φυσικούς πληθυσμούς (80,4 εκατομμύρια τόνοι ετησίως) και τη θαλάσσια υδατοκαλλιέργεια (23,9 εκατομμύρια τόνοι ετησίως). Η παγκόσμια παραγωγή θαλάσσιων δίθυρων μαλακίων για ανθρώπινη κατανάλωση έχει αυξηθεί από 1 εκατομμύριο τόνους το 1950 σε περισσότερους από 16 εκατομμύρια τόνους το 2019. Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής θαλάσσιων δίθυρων μαλακίων προέρχεται από την υδατοκαλλιέργεια, με την Ασία και κυρίως την Κίνα, να είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός χώρα, αντιπροσωπεύοντας το 85% της παγκόσμιας παραγωγής. Επίσης σημαντική παραγωγή οστρακοειδών πραγματοποιείται στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και τη Χιλή. Παρόλο που ο τομέας των οστρακοκαλλιεργειών παρέχει υψηλής ποιότητας πρωτεΐνες στις παγκόσμιες αγορές και συντηρεί τα μέσα διαβίωσης εκατομμυρίων ανθρώπων, είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένη στην αυξανόμενη απειλή των MHW. Αυτό υπογραμμίζει τη σημασία της ανάπτυξης ολοκληρωμένων περιβαλλοντικών και κοινωνικών πλαισίων διασφάλισης και προστασίας του τομέα της οστρακοκαλλιέργειας από την εντεινόμενη θερμική καταπόνηση λόγω των MHW.
Οι παρατεταμένες ακραίες συνθήκες θερμοκρασίας της θάλασσας (>31οC) το καλοκαίρι του 2021 προκάλεσε την μαζική θνησιμότητα των μυδιών στις μυδοκαλλιέργειες. Επίσης οι συθήκες που προκάλεσαν σχεδόν το 70-100% θνησιμότητα του γόνου των μυδιών στις ελληνικές θαλάσσιες περιοχές μυδοκαλλιέργειας το 2024 ήταν κυρίως ο συνδυασμός των υψηλών θερμοκρασιών με την διάρκεια επικράτησης τους. Σήμερα γίνεται ολοένα και πιο αποδεκτό από την ερευνητική κοινότητα ότι οι παράγοντες που επηρεάζουν την μείωση της θερμικής αντοχής των οστρακοειδών είναι η σχέση μεταξύ έντασης θερμικών επεισοδίων και της διάρκειας τους. Η σχέση αυτή επηρεάζει ιδιαίτερα την ικανότητα των οστρακοειδών να διατηρούν ένα σταθερό ενεργειακό επίπεδο στα κύτταρά τους με αποτέλεσμα να μην αντέχουν μεγάλα χρονικά διαστήματα έντονων θερμικών επεισοδίων. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι τόσο η συχνότητα όσο και η ένταση των MHW αυξάνονται σταδιακά τα τελευταία χρόνια στον Θερμαïκό Κόλπο. Έρευνες που έχουμε διεξάγει στο στο Εργαστήριο Φυσιολογίας Ζώων εδώ και μια δεκαπενταετία έχουν δείξει ότι τα θερμικά όρια αντοχής των μυδιών είναι μέχρι τους 27οC, αλλά για μικρά διαστήματα και οι θνησιμότητες των μυδιών παρατηρούνται όταν η θερμοκρασία υπερβαίνει τους 28οC. Η αύξηση της θερμοκρασίας προκαλεί σημαντική μείωση πρόσληψης τροφής μέσω φιλτραρίσματος του θαλασσινού νερού και μείωση των ενεργειακών τους αποθεμάτων με αποτέλεσμα τα μύδια να πεθαίνουν. Πρόσφατες αναλύσεις δείχνουν ότι τα μύδια ήδη αντιμετωπίζουν τέτοιες θερμοκρασίες την περίοδο του καλοκαιριού σε πολλές θαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένου του Θερμαϊκού Κόλπου.
Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώνονται επίσης από πρόσφατες δημοσιεύσεις που δείχνουν ότι η διαρκής και έντονη θερμική καταπόνηση προκαλεί σε πολλές θαλάσσιες περιοχές υψηλά ποσοστά θνησιμότητας σε μονάδες καλλιέργειας δίθυρων μαλακίων, με σημαντικές οικονομικές απώλειες. Για παράδειγμα ο καύσωνας του 2003 στην Ευρώπη προκάλεσε μια ανώμαλη αύξηση της θερμοκρασίας του θαλασσινού νερού, μεταξύ 1 και 3 °C πάνω από τις μέσες και μέγιστες τιμές, προκαλώντας μαζική θνησιμότητα στις βορειοδυτικές βενθικές βραχώδεις κοινότητες της Μεσογείου (Garrabou et al., 2009). Τα ποσοστά θνησιμότητας έφτασαν το 80-100% σε πολλές περιοχές χιλιάδων εκταρίων, με αποτέλεσμα σημαντικές οικονομικές απώλειες. Παρόμοια MHW έχουν προκαλέσει έκτοτε περιοδικά γεγονότα μαζικής θνησιμότητας στη Μεσόγειο Θάλασσα συμπεριλαμβανομένης μιας εκτιμώμενης απώλειας 80% των εκτρεφόμενων οστρακοειδών στη γαλλική λιμνοθάλασσα Thau το 2003. Καθώς τα MHW κλιμακώνονται με την κλιματική αλλαγή, αυτές οι καταστροφικές επιπτώσεις θα ενταθούν με αντίστοιχες περιβαλλοντικές και κοινοοικονομικές επιπτώσεις. Ο Βορειοδυτικός Ειρηνικός της Βόρειας Αμερικής, όπου δραστηριοποιείται μια βιομηχανία στρειδιών και αχιβάδων αξίας 270 εκατομμυρίων δολαρίων, μαστίζεται επίσης από τη θνησιμότητα οστρακοειδών σε συνθήκες MHW. Από τις 26 έως τις 28 Ιουνίου 2021, οι θερμές ανωμαλίες οδήγησαν σε τεράστιες απώλειες σε πολλές περιοχές υδατοκαλλιέργειας. Τα χωρικά πρότυπα αποκάλυψαν εστίες θνησιμότητας σε περιοχές που υπερέβησαν τα θερμικά όρια των 23°C. Επίσης, το 2021, ένας άνευ προηγουμένου θερμικός θόλος που διήρκεσε εβδομάδες προκάλεσε την θνησιμότητα μεγάλου αριθμού δίθυρων, με απώλειες έως και 100% σε ορισμένες μονάδες καλλιέργειας στις Η.Π.Α. και της Βρετανικής Κολομβίας. Τα φαινόμενα θνησιμότητας λόγω καύσωνα αναμένεται να γίνουν πιο συχνά καθώς επιταχύνεται η αύξηση της θερμοκρασίας των ωκεανών, με αποτέλεσμα οι ακραίες θερμοκρασίες να αποτελούν μελλοντικά απειλή για την βιωσιμότητα των οστρακοκαλλιεργειών παγκοσμίως.
ΘΑΛΑΣΣΙΟΙ ΚΑΥΣΩΝΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΘΑΝΑΤΗΦΟΡΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΟΣΤΡΑΚΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ
1. Μειωμένη ανάπτυξη και αναπαραγωγή
Εκτός από τα γεγονότα μαζικής θνησιμότητας, οι θαλάσσιοι καύσωνες μπορούν να προκαλέσουν υποθανατηφόρες επιπτώσεις στην ανάπτυξη, το μεταβολισμό και την αναπαραγωγή των δίθυρων μαλακίων. Οι βέλτιστες θερμοκρασίες για τη μεγιστοποίηση της ανάπτυξης των δίθυρων εμφανίζονται αρκετούς βαθμούς κάτω από τα ανώτερα θερμικά τους όρια. Κατά τη διάρκεια θερμικών φαινομένων και καταπόνησης, η ενέργεια μετατοπίζεται από την ανάπτυξη στην συντήρηση ζωτικών διεργασιών, μειώνοντας την τροφοληψία, την ενέργεια για μυϊκή σύσπαση. Για παράδειγμα, ένα είδος δίθυρου του γένους Donax στην Αυστραλία παρουσίασε μείωση 50% στους ρυθμούς ανάπτυξης κατά τη διάρκεια ενός MHW του 2011. Επίσης οι δραματικές μειώσεις στην ανάπτυξη του κελύφους μπορεί να οδηγήσουν σε λεπτά κελύφη επιρρεπή σε ρωγμές, μικρότερα μεγέθη στην αγορά και μειωμένες συγκομιδές. Επιπλέον, έχει αποδειχθεί ότι τα MHW συμπιέζουν την αναπαραγωγική παραγωγή των δίθυρων. Τα βραχώδη στρείδια στην Αυστραλία παρουσίασαν μείωση της παραγωγής αυγών καθώς οι θερμοκρασίες υπερέβαιναν τους 25°C. Η μειωμένη αναπαραγωγή μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή προνυμφών και την δυναμική φυσικών και εκτρεφόμενων πληθυσμών. Αν και δεν είναι άμεσα θανατηφόρες, αυτές οι επιπτώσεις επηρεάζουν σημαντικά την παραγωγικότητα, τις αποδόσεις και τη βιωσιμότητα των οστρακοκαλλιεργειών.
2. Κρούσματα ασθενειών
Οι αυξημένες θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια των MHW επιταχύνουν τον ρυθμό ανάπτυξης των παθογόνων μικροοργανισμών ευρύνοντας το φάσμα τους στο θαλασσινό νερό και των αντίστοιχων εστιών, και κατεπέκταση ασθενειών, στα δίθυρα λόγω υποβάθμισης της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος τους. Οι ασθένειες έχουν αναδειχθεί σε σημαντική πρόκληση για την υδατοκαλλιέργεια στρειδιών παγκοσμίως, με απώλειες άνω του 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων Η.Π.Α. ετησίως. Για παράδειγμα, η νόσος των νεαρών στρειδιών έχει προκαλέσει τεράστια θνησιμότητα των καλλιεργούμενων στρειδιών στις βορειοανατολικές Η.Π.Α. κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, η οποία επιδεινώνεται κατά την έξαρση των MHW. Ο αιτιολογικός παράγοντας, ένα πρωτόζωο θερμών υδάτων, το Roseovarious crassostreae, παρουσιάζει κορύφωση της ανάπτυξή του μεταξύ 25-30 °C και εξαπλώνεται γρήγορα κατά την περίοδο των αυξανόμενων θερμοκρασιών. Στη Γαλλία, η ασθένεια των στρειδιών που προκαλείται λόγω ανάπτυξης του ερπητοϊού OsHV-1 έφθασε το 90% του επιπολασμού κατά τη διάρκεια ενός καύσωνα, προκαλώντας μαζική θνησιμότητα. Η θνησιμότητα που προκαλείται λόγω ασθενειών κατά τη διάρκεια ενός MHW μπορεί να ξεπεράσει τις άμεσες θερμικές επιδράσεις. Έτσι, η συνεργιστική δράση της καταστολής της ανοσίας λόγω της θερμικής καταπόνησης και της επιτάχυνσης των παθογόνων αποτελεί σημαντική απειλή για την υγεία και την παραγωγικότητα των δίθυρων στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής. Θα πρέπει να τονιστεί όμως ότι η χωροταξική κατανομή των παθογόνων διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Μία πρόσφατη μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Εργαστήριο Φυσιολογίας Ζώων έδειξε ότι το φάσμα αυτό μεγεθύνεται σε κλειστούς κόλπους οι οποίοι επηρεάζονται λόγω της αστικοποίησης και της έντονης ανθρωπογενούς δραστηριότητας.
3. Αλλοιωμένη ποιότητα προϊόντος
Η θερμική καταπόνηση και η επιταχυνόμενη ανάπτυξη των υψηλών θερμοκρασιών μπορεί να αλλοιώσουν την ποιότητα της σάρκας των δίθυρων. Για παράδειγμα οι υψηλές θερμοκρασίες διεγείρουν τη χρήση του γλυκογόνου και την πρωτεόλυση (διάσπαση των πρωτεïνών), εξαντλώντας τα αποθέματα ενέργειας, γεγονός που προκαλεί την αποδυνάμωση του προσαγωγού μύ που είναι υπέυθυνος για το ανοιγοκλείσμο των κελυφών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μειωμένες αποδόσεις σάρκας και μη εμπορεύσιμα "μαλακά" προϊόντα. Οι καύσωνες έχουν επίσης συσχετιστεί με πικρή γεύση στα στρείδια, η οποία σχετίζεται με αλλαγές στον δείκτη κατάστασης και στη σύνθεση των λιπιδίων. Επίσης οι υψηλές θερμοκρασίες διεγείρουν την πρόωρη αναπαραγωγή των στρειδιών πριν φτάσουν σε εμπορεύσιμο μέγεθος, εκτρέποντας την διαθέσιμη ενέργεια στα αυγά και καθιστώντας τη σάρκα υδαρή. Αν και δεν είναι θανατηφόρες, αυτές οι επιπτώσεις στην ποιότητα του προϊόντος κατά τη διάρκεια των MHW μπορούν να επηρεάσουν την αλιεία και την διαθεσημότητα των αντίστοιχων προïόντων στην αγορά και την εμπιστοσύνη των καταναλωτών για την προμήθεια και κατανάλωση τους .
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΜΕΤΡΙΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ
Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητή η αναγκαιότητα για την ανάπτυξη ισχυρών διαχειριστικών στρατηγικών και πλαισίων για την προστασία τόσο των οστρακοκαλλιεργειών όσο και των ευάλωτων κοινοτήτων στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής. Για να διατηρηθεί και ενισχυθεί η ανθεκτικότητα των δίθυρων μαλακίων στις υδατοκαλλιέργειες απέναντι στην αυξανόμενη πρόκληση των MHW, απαιτούνται περιβαλλοντικά και κοινωνικά μέτρα προστασίας σε πολλαπλά επίπεδα, όπως σε επίπεδο εκμετάλλευσης, κοινωνικό και πολιτικό. Σε επίπεδο εκμετάλλευσης, διάφορες στρατηγικές προσαρμογής καλλιέργειας μπορούν να συμβάλουν στον μετριασμό των επιπτώσεων της θαλάσσιας θερμικής καταπόνησης, όπως καλλιέργεια νέων ειδών, χρονοδιαγράμματα αλίευσης των μυδιών, συνεχείς έλεγχοι των συνθηκών του περιβάλλοντος. Η κοινωνική προστασία είναι επίσης ζωτικής σημασίας, καθώς οι προσαρμογές αυτές συχνά απαιτούν περισσότερη εργασία, επενδύσεις κεφαλαίου και ενημέρωση των παραγωγικών φορέων. Σε κυβερνητικό επίπεδο, η εφαρμογή σαφών πρωτοκόλλων αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης για τα φαινόμενα καύσωνα είναι απαραίτητα, περιγράφοντας τους ρόλους και τους πόρους σε όλες τις υπηρεσίες διαχείρισης του κλάδου. Ωστόσο, η παραγωγική δραστηριότητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες και, κατά συνέπεια, η ευαισθησία στην κλιματική αλλαγή διαφέρει στις διάφορες θαλάσσιες περιοχές οστρακοκαλλιέργειας. Παρόλα αυτά, η εφαρμογή στρατηγικών προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή είναι ζωτικής σημασίας για την εξασφάλιση μιας βιώσιμης οστρακοκαλλιέργειας στο μέλλον, για τη διατήρηση ή ακόμη και την αύξηση της παραγωγής κάτω από την πίεση της κλιματικής αλλαγής, αλλά και για την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών της επιπτώσεων. Οι στρατηγικές αυτές σε τοπική κλίμακα πρέπει να υποστηρίζονται από ακριβείς προβλέψεις των αλλαγών βασικών περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως η θερμοκρασία του θαλασσινού νερού ή η πρωτογενής παραγωγή, προκειμένου να προβλεφθούν οι πιθανές επιπτώσεις τους στη υδατοκαλλιέργεια των μυδιών. Στις στρατηγικές αυτές συμπεριλαμβάνονται:
· Συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης-Δημιουργία βιολογικών δεικτών θερμικής καταπόνησης.
· Χαρτογράφηση των θαλάσσιων περιοχών με ευνοϊκότερες περιβαλλοντικές συνθήκες για μυδοκαλλιεργειες.
· Προγράμματα παρακολούθησης και διαχείρισης των ασθενειών.
· Επενδύσεις σε νέα τεχνολογικά επιτεύγματα και νέες μεθόδους καλλιέργειας.
· Δημιουργία δικτύων κοινωνικής υποστήριξης και συμβουλευτικών υπηρεσιών.
· Χρηματοδοτικά προγράμματα και ταμεία ανακούφισης.
· Ανάπτυξη έρευνας για καλλιέργεια θερμοανθεκτικότερων ειδών.
· Ανάπτυξη προγραμμάτων πρασαρμοστικής διαχείρισης και οικονομικων μοντελων στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής.
Στα μέτρα διαχείρισης των οστρακοκαλλιεργειών στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής συμπεριλαμβάνεται και η ίδρυση εκκολαπτηρίου-οστρακογενετικού σταθμού. Στο μέλλον τα εκκολαπτήρια αναμένεται να διαδραματίσουν βασικό ρόλο στη βιωσιμότητα και επέκταση των οστρακοκαλλιεργειών και στην προσαρμογή του αντίστοιχου παραγωγικού τομέα στην κλιματική αλλαγή. Το δυναμικό παραγωγής σε εκκολαπτήρια αναδεικνύεται ιδιαίτερα στην Κίνα, η οποία αντιπροσωπεύει το 80% της παγκόσμιας παραγωγής στρειδιών του Ειρηνικού (Crassostrea gigas) και ο τομέας τώρα βασίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου σε εκκολαπτήρια. Μια παρόμοια κατάσταση συμβαίνει στη Γαλλία, η οποία είναι υπεύθυνη για το 82% της παραγωγής στρειδιών του Ειρηνικού στην Ευρώπη (92.000 τόνοι το 2018-Eurostat 2020). Το ίδιο πρότυπο παραγωγής αρχίζει να ισχύει και για τα μύδια και κυρίως για το γαλάζιο μύδι (γένος Mytilus) στην Ευρώπη και το πρασινόχειλο μύδι (Perna canaliculus) στη Νέα Ζηλανδία που εξακολουθούν να βασίζονται κατά κύριο λόγο στη συλλογή γόνου από φυσικούς πληθυσμούς. Η αλιεία και η υδατοκαλλιέργεια του γαλάζιου μυδιού έχουν μειωθεί στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες, παρά τη συνολική αύξηση της υδατοκαλλιέργειας μυδιών παγκοσμίως. Επομένως μύδια που παράγονται σε εκκολαπτήριο θα μπορούσαν να αποτελέσουν λύση για την βιωσιμότητα των μυδοκαλλιεργειών στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής. Πρόσφατα στην Πορτογαλία η εταιρεία OCEANO FRESCO (https://oceano-fresco.pt/?srsltid=AfmBOorwBFtdUXaeyCZgh9DvaA-m8q1EiDPG1HHoHJC7geeSwPDO8sG_) ανέπτυξε ένα νέο κέντρο εκκολαπτηρίου δίθυρων. Το κέντρο αυτό ενσωματώνει εργαστήρια και γραφεία και δεσμεύεται για την καινοτομία, την αναπαραγωγή και την παραγωγή ειδών δίθυρων μαλακίων υψηλής ποιότητας.
Ο κ. Βασίλειος Μιχαηλίδης είναι Ομότιμος Καθηγητής, Τμήμα Βιολογίας, Σχολή Θετικών Επιστημών, ΑΠΘ
