Ο καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με γνωστικό αντικείμενο την Οικουμενική Κίνηση: Ιστορία και Θεολογικοί Διάλογοι, πλέκει το εγκώμιο του Πάπα Φραγκίσκου ο οποίος έφυγε από τη ζωή χθες, ανήμερα της Δευτέρας του Πάσχα, ενώ αναφέρεται εκτενώς στους δεσμούς φιλίας που τον συνέδεαν κυρίως με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, τον οποίο θεωρούσε δάσκαλό του, αλλά και με τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο, όπως και στην από κοινού προσπάθεια των ηγετών Ρωμαιοκαθολικής και Ορθόδοξης Εκκλησίας να γεφυρώσουν χάσματα αιώνων με στόχο -όπως ο ίδιος αναφέρει - το Κοινό Ποτήριον.
Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός χαρακτηρίζει τον εκλιπόντα Ποντίφικα ως ρηξικέλευθο ηγέτη, ως φωτισμένη προσωπικότητα, τολμηρό και ταυτόχρονα ταπεινό και απλό που δεν δίσταζε να τα βάζει με το εσωτερικό συντηρητικό κατεστημένο του Βατικανού, αλλά και με την πολιτική εξουσία όπου αυτό χρειαζόταν, προς το συμφέρον των πολλών και των φτωχών αυτού του κόσμου.«Είχαν γίνει τεράστια βήματα ενότητας, είχαμε φτάσει πολύ κοντά. Ήδη υπήρχαν συνεργασίες» τονίζει χαρακτηριστικά ο καθηγητής και εύχεται πραγματικά ο επόμενος Ποντίφικας να βαδίσει πάνω στα χνάρια του απελθόντα, συνεχίζοντας αυτό που ο Πάπας Φραγκίσκος επεδίωξε. Την ενότητα.
Συνέντευξη στον Θωμά Καλέση
-Κύριε Τσομπανίδη θα ήθελα να σχόλιο για την απώλεια του Πάπα Φραγκίσκου και τι μπορεί να σημαίνει αυτή για την Χριστιανική Εκκλησία στο μέλλον.
Ο Πάπας Φραγκίσκος ήταν από τις πιο φωτισμένες μορφές που έχουν υπάρξει παγκοσμίως. Όσο ζούσε πραγματικά ήταν μια ελπίδα για το μέλλον. Άνοιξε δρόμους επικοινωνίας ιδίως μεταξύ της Ορθόδοξης Εκκλησίας και της Ρωμαιοκαθολικής. Είχε στενή επαφή και φιλία με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο. Γι' αυτό άλλωστε ήρθε και δύο φορές στην Ελλάδα.
Ήταν μια άνοιξη, μια ελπίδα ότι οι δύο Εκκλησίες θα έρθουν πιο κοντά. Και πράγματι, άρχισε να δημιουργεί στενούς δεσμούς συνεννόησης και συνεργασίας με την ευρύτερη Χριστιανοσύνη, αλλά και με το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών που έχει έδρα τη Γενεύη και συμμετέχουν πολλές εκκλησίες όπως η Αγγλικανική, η Παλαιοκαθολική, οι Λουθηρανοί, μεταρρυθμισμένες εκκλησίες. Είχε μια πάρα πολύ καλή στάση και όταν μιλούσε, άπαντες τον άκουγαν με πολύ μεγάλη προσοχή. Και μάλιστα, οι παραινέσεις και τα κείμενά του συμφωνούσαν με τα κείμενα του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών και τις θέσεις που αυτό εξέφραζε, ιδίως σε θέματα που άπτονται της κοινωνίας.
Κι εκεί ήταν η μεγαλύτερη συμβολή του θεωρώ, σε κάτι που έλλειπε από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Ο Πάπας Φραγκίσκος είχε μεγάλη έγνοια για την κοινωνική αδικία, αλλά και για την κλιματική αλλαγή. Για το πού οδηγείται ο κόσμος σήμερα. Αυτή ήταν η μεγάλη του συμβολή και από εκεί προήλθε και ο σεβασμός από τις υπόλοιπες εκκλησίες. Στο πολύ γνωστό κείμενό του στο «Δοξασμένος Να 'Σαι» σε τρεις παραγράφους αναφέρεται στον Βαρθολομαίο και τονίζει ότι διδάχτηκε από αυτόν και προσθέτει ότι στην «Ορθόδοξη Εκκλησία υπάρχει ένας Ιερέας, ο οποίος ενδιαφέρεται για το κλίμα και μας έχει εμπνεύσει».
-Θέλω να σταθούμε λίγο σε αυτή τη σχέση που είχε με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Οι δυο τους είχαν πολλές συζητήσεις ώστε να γεφυρώσουν χάσματα αιώνων ανάμεσα στις δύο εκκλησίες. Άραγε πού θα μπορούσε να φτάσει αυτή η συζήτηση; Τι θα μπορούσε να βγάλει αυτή η κουβέντα εάν συνεχιζόταν;
Κοιτάξτε, αυτή είναι μια πολύ ωραία ερώτηση, αλλά με πολύ δύσκολη απάντηση. Ρωμαιοκαθολικοί και Ορθόδοξοι προσπαθούν χρόνια τώρα να βρουν κοινά σημεία, αλλά και τι τους χωρίζει για να προχωρήσουν παρακάτω. Και αυτό το γεγονός -αν θέλουμε να μιλήσουμε και λίγο Θεολογικά- το πότε δηλαδή θα έρθει η «η Φώτιση» προκειμένου να πλησιάσει πιο κοντά ο ένας στον άλλον και μαζί στην πολυπόθητη ενότητα, μπορεί ακόμη να μην το γνωρίζουμε, ωστόσο προς αυτή την κατεύθυνση έχουν γίνει πάρα πολλά και σημαντικά βήματα μέχρι τώρα. Και μάλιστα ο Πάπας Φραγκίσκος έδωσε τεράστια ώθηση. Ήρθε πολύ κοντά και συμβούλευε τους καθολικούς να κοιτάξουν προς την Ορθοδοξία και ειδικότερα στο θέμα της συνοδικότητας.
Είναι γνωστό, ότι σε έναν μήνα θα συναντιόταν στη Νίκαια της Βιθυνίας με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, διότι φέτος είναι ένα Οικουμενικό Έτος, καθώς γιορτάζουμε τα 1.700 χρόνια από τη σύγκληση της Α' Οικουμενικής Συνόδου. Αυτή θα ήταν μια πολύ σημαντική συνάντηση που θα έδινε ελπίδες, προκειμένου να πλησιάσουν πιο κοντά Ρωμαιοκαθολικοί και Ορθόδοξοι.
Πέρα από αυτό βέβαια, ξαναλέω ότι έχουν γίνει τεράστια βήματα μέχρι σήμερα κι αυτό που προσπαθούσε στην ουσία ο Φραγκίσκος, ήταν στο να ξεφύγει η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία από την γραφειοκρατία και να γίνει πιο απλή. Προσπαθούσε να την μεταρρυθμίσει, παρά τις αντιδράσεις στο εσωτερικό του. Όμως, αυτή η απλότητα που ήθελε και η ταπεινοφροσύνη, σίγουρα θα έφερνε πιο κοντά από ποτέ τις δύο Εκκλησίες. Διότι, αυτό που χρειάζεται πρώτα από όλα είναι η ταπεινοφροσύνη. Το που θα οδηγούσε όλο αυτό κανείς δεν μπορεί να το προδικάσει. Ο σκοπός όμως ήταν το Κοινό Ποτήριον. Να ξεπεράσουμε ό,τι μας διαιρεί.
Σκεφτείτε τη στιγμή του 2016 στη Λέσβο όταν συναντήθηκε ο Πάπας Φραγκίσκος με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο. Πολύ έλεγαν τότε ότι πρόκειται για μια συμβολική χειρονομία. Ναι, σίγουρα ήταν, αλλά ήταν και μια πραγματικότητα. Μία πραγματικότητα ενότητας και ενός μηνύματος προς τον κόσμο ότι δεν μπορούμε να συνεχίσουμε άλλο έτσι, ενώ δίπλα μας έχουμε ανθρώπους που υποφέρουν. Δηλαδή σε πρακτικά ζητήματα φτάσαμε πάρα πολύ κοντά. Είχαν αρχίσει ήδη οι συνεργασίες.
-Αν και αυτό δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε από τώρα, εκτιμάτε ότι αυτό το έργο θα το συνεχίσει ο νέος Ποντίφικας; Υπάρχουν άνθρωποι στο Βατικανό που μπορούν να «πατήσουν» πάνω σε αυτό το έργο και να το συνεχίσουν;
Και αυτό είναι πολύ σωστό ερώτημα, αλλά είναι και όπως το είπατε. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει από τώρα. Ωστόσο, ο νέος Ποντίφικας ευχόμαστε να συνεχίσει στα χνάρια του Φραγκίσκου, αν και κατά τη γνώμη μου, αυτό είναι πολύ δύσκολο να συμβεί.
Διότι, ο Πάπας Φραγκίσκος ήταν ένας ρηξικέλευθος ηγέτης, τολμηρός, ταπεινός, απλός, που δεν δίστασε να τα βάλει ακόμη και με εξουσίες. Τόλμησε να ορθώσει το ανάστημά του ακόμη και σε πολιτικούς όπως ο Τραμπ και ο Πούτιν. Στον πρώτο είπε π.χ. ότι «δεν είσαι Χριστιανός», ενώ απευθυνόμενος στον δεύτερο του είπε «σταμάτα τώρα τη βία και τον πόλεμο». Ήταν τόσο ριζοσπαστικός.
Και θα ήθελα πραγματικά να ήταν αλλιώς, να βρεθεί δηλαδή ένας άνθρωπος που θα βαδίσει στα δικά του μονοπάτια, ωστόσο η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ελέγχεται ακόμη και διαθέτει στις τάξεις της τμήματα που είναι βαθιά συντηρητικά.
Να το πω κι αλλιώς. Για μένα ο Πάπας Φραγκίσκος ήταν ένας γνήσιος συνεχιστής της Β' Βατικανής Συνόδου, που έφερε τεράστιες αλλαγές και ανανέωση στην Εκκλησία και άνοιξε τα φτερά της και προς τους άλλους Χριστιανούς και προς τις υπόλοιπες θρησκείες και προς τον κόσμο και προς την επιστήμη, όμως δεν ξέρω αν μπορεί να βρεθεί άλλος τόσο τολμηρός και τόσο ριζοσπαστικός όσο ήταν ο ίδιος. Τον χρειαζόμαστε, πραγματικά το ευχόμαστε και μακάρι να γίνει. Θεωρώ όμως ότι επρόκειτο για μια σπάνια περίπτωση Ποντίφικα.
-Πόσο ανάγκη υπάρχει αυτή τη στιγμή για ενότητα, την ώρα που θρησκείες όπως το Ισλάμ, συσπειρώνονται και μεγαλώνουν;
Είναι τεράστια σήμερα η ανάγκη. Όχι απαραίτητα για το Ισλάμ, διότι κι εκεί υπάρχουν διαιρέσεις κι εκεί υπάρχουν διάφορες μορφές πίστης. Ας μην ξεχνάμε ότι υπάρχει και το προοδευτικό Ισλάμ. Αυτό που θέλει τον διάλογο, που αφουγκράζεται τις ανάγκες του κόσμου. Γιατί αυτό το βίαιο που βλέπουμε και ονομάζουμε Ισλάμ, είναι περισσότερο πολιτική. Μια πολιτική απόχρωση που ενδύεται τον θρησκευτικό μανδύα.
Υπάρχει σήμερα τεράστια ανάγκη για ενότητα, διότι μιας και μιλάμε για προσωπικότητες όπως ο Φραγκίσκος, όπως ο Βαρθολομαίος, πρέπει να τονίσουμε ότι οι δύο αυτοί άνθρωποι άνοιξαν διαδρόμους θρησκευτικού διαλόγου και πίστεψαν σε αυτόν. Πίστεψαν στην ενότητα και στην προσέγγιση όλων των ανθρώπων «καλής θελήσεως» που ενδιαφέρονται για τον άνθρωπο αλλά και για το πού οδηγείται ο κόσμος. Και αυτά τα θέματα, μόνο μέσω της συνεργασίας μπορούν να αντιμετωπιστούν.
Την στιγμή που σήμερα, τα προβλήματα είναι τεράστια. Σήμερα, «φλέγεται» η Ευρώπη, έχουμε δίπλα μας έναν πόλεμο που δεν φαίνεται να σταματά. Στη Μέση Ανατολή, βλέπουμε παιδιά να σκοτώνονται, να εξαφανίζονται ολόκληρες περιοχές. Επόμενως τούτη την ώρα, είναι τεράστια η ανάγκη συνεργασίας, πρώτα από όλα των Χριστιανών γιατί αυτοί πιστεύουν στην ειρήνη και στον Άρχοντα της Ειρήνης που είναι ο ίδιος ο Χριστός και ακολουθούν τα χνάρια του. Επομένως είναι αυτοί οι πρώτοι που πρέπει να αναλάβουν μια εκστρατεία ειρήνης κάτι που δεν είναι άσχετο της συνεργασίας με τις άλλες θρησκείες.
Σήμερα, κακώς ορισμένοι άνθρωποι βλέπουν το Ισλάμ σαν εχθρό από τον οποίο κινδυνεύουν. Δεν κινδυνεύουν από το Ισλάμ. Το είπε ξεκάθαρα και ο Φραγκίσκος στην πρώτη του Αποστολική παραίνεση το 2013. Από τότε που άρχισε τη δράση του ως Ποντίφικας τόνισε πως αυτού του είδους η Οικονομία, φονεύει. Και εννοούσε φυσικά τον Καπιταλισμό, έτσι όπως λειτουργεί σήμερα και στοχοποιεί τους ανθρώπους. Γι' αυτό και προσπαθούσε να δημιουργήσει μια εκκλησία φτωχή, υπέρ των φτωχών. Και σ' αυτό βρήκε συνοδοιπόρο του και τον Βαρθολομαίο, ο οποίος επίσης μιλάει για έναν «πλανητικό καπιταλισμό» ο οποίος υπόσχεται πολλά σε λίγους και πολύ λίγα στους περισσότερους.
Και ο Φραγκίσκος ήταν ένας διάκονος πραγματικά, που υπερασπίστηκε τους φτωχούς. Και εκεί βρίσκω την σπανιότητα του ζητήματος. Ότι δηλαδή λίγες φορές βρέθηκε ένας Ποντίφικας, με τέτοιο θάρρος και τέτοια έγνοια για την ανθρωπότητα. Και να γνωρίζετε ότι έχει στείλει σχετικό κείμενο σε όλες τις Χριστιανικές Εκκλησίες με τίτλο «ο Επίσκοπος Ρώμης και η Συνοδικότητα» και αυτή τη στιγμή κάποιες εκκλησίες έχουν στείλει απαντήσεις και άλλες τις ετοιμάζουν μέχρι το καλοκαίρι. Με λίγα λόγια εκείνος έθεσε το πρωτείο του σε συζήτηση. Και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό, γιατί προσθέτει έναν ακόμη κρίκο στην αλυσίδα ενότητας.
*O Στυλιανός Τσομπανίδης είναι καθηγητής στο Τμήμα Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με γνωστικό αντικείμενο την Οικουμενική Κίνηση: Ιστορία και Θεολογικοί Διάλογοι
