Η εγχώρια τρομοκρατία στην Ελλάδα είναι ένα φαινόμενο που σε γενικές γραμμές κινείται σε τυπολογίες οργανώσεων συγκεκριμένου ιδεολογικού φάσματος (κυρίως ακροαριστερού και αντιεξουσιαστικού/αναρχικού δηλαδή) και χρησιμοποιεί μορφές επιχειρησιακής μεθοδολογίας κλασικές (π.χ. τοποθέτηση εκρηκτικών μηχανισμών, δολοφονίες επιλεγμένων προσώπων με πυροβόλο όπλο κλπ.).
Ως απειλή ασφαλείας λαμβάνεται ιδιαίτερα σοβαρά, γιατί δυστυχώς έχει καταφέρει να σκοτωσει και να τραυματίσει θύματα, ενώ παρουσιάζει δεξαμενή στρατολόγησης που της επιτρέπει να εξακολουθεί να επιβιώνει και να δίνει ακόμη ενεργό παρών.
Η πρόσφατη επίθεση στα γραφεία της Hellenic Train προκαλεί ενδιαφέρον σε διάφορα επίπεδα. Θυμίζει κλασική, παλιά εγχώρια τρομοκρατία όσον αφορά τουλάχιστον τις επιχειρησιακές επιλογές καθώς και αρκετά σημεία στη ρητορική της τρομοκρατικής οργάνωσης που ανέλαβε την ευθύνη για το χτύπημα. Κυρίως όμως προβληματίζει με τα κενά και την αναποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση της τρομοκρατικής απειλής, που εκ των πραγμάτων αποδείχθηκαν στη συγκεκριμένη περίπτωση. Η έλλειψη θυμάτων από την επίθεση, μολονότι ιδιαίτερα σημαντική γιατί ναι μεν δεν χάθηκαν ανθρώπινες ζωές, δυστυχώς δεν αλλάζει το αποτέλεσμα, ότι οι τρομοκράτες κατάφεραν να προσεγγίσουν τον στόχο τους ανενόχλητοι και να περάσουν το μήνυμα ότι μπορούν να το κάνουν. Αυτή η δυνατότητα- που αν υπάρξει ξανά κανείς δεν εγγυάται ότι δεν θα προκληθούν σοβαρές ζημιές και ανθρώπινα θύματα- δείχνει ότι υφίσταται θέμα αποτελεσματικότητας για τα πρακτικά μέτρα ασφάλειας που λαμβάνονται από την πολιτεία και χρήζει άμεσης κριτικής εξέτασης το πλαίσιο τους.
Η Επαναστατική Ταξική Αυτοάμυνα, τουλάχιστον τυπικά φαίνεται να είναι νέα οργάνωση που έχει αναλάβει επίσημα την ευθύνη για δύο επιθέσεις, όπως προκύπτει από την προκήρυξη μετά την επίθεση στη Hellenic Train. Σε μια ιστορία της εγχώριας τρομοκρατίας που πέρασε από τις ακροαριστερές οργανώσεις με συγκεκριμένη και κλειστή δομή του παρελθόντος σε αναρχικές/αντιεξουσιαστικές ομάδες με πιο ρευστή παρουσία και συμμετοχή μελών των τελευταίων χρόνων, η Επαναστατική Ταξική Αυτοάμυνα μοιάζει τουλάχιστον σε επίπεδο ρητορικής να μας γυρίζει πίσω στον χρόνο. Δεν υπάρχει απλά αγοραίος λόγος, που με απουσία ιδιαίτερου ιδεολογικού προσήμου, εξαντλείται σε σλόγκαν κατά του "κακού" οργανωμένου κράτους. Αντίθετα, μολονότι δηλώνεται αλληλεγγύη στον αντιεξουσιαστικό χώρο, ταυτόχρονα διαφαίνεται προσπάθεια για μεγαλύτερη ιδεολογική συγκρότηση (με ο,τι αυτό βέβαια σημαίνει, όταν μιλάμε για τρομοκράτες, που επιλέγουν τη χρήση βίας, γιατί ουσιαστικά πιστεύουν και εφαρμόζουν την ιδεολογία της βίας). Το μακροσκελές κείμενο "ντύνει" την περιγραφή του πλαισίου δράσης, με συγκεκριμένες ιδεολογικές αναφορές, σημειολογία, φράσεις και ύφος που δείχνουν προς ακροαριστερές θεωρητικές τοποθετήσεις. Όπως συνέβαινε με τα κείμενα από τις διαβόητες οργανώσεις της πρώτης φάσης της τρομοκρατίας στη χώρα μας, μετά τη μεταπολίτευση. Η σύνδεση με το παρελθόν όμως γινεται και με αναφορές σε ιστορικές περιόδους και παλιά γεγονότα, που φωτίζουν και πάλι πάντως συγκεκριμένη ιδεολογική σκοπιά.
Η απάντηση στο τί σημαίνουν τα παραπάνω για την ηλικία του προσώπου που συνέταξε την προκήρυξη, και των λοιπών μελών παραμένει ασαφής, και θα μείνει ως τέτοια μέχρι να υπάρξουν συλλήψεις και να αποδειχτεί δικαστικά η συμμετοχή συγκεκριμένων προσώπων. Πάντως οι υποθέσεις για είτε μεγαλύτερη ηλικία του μέλους που έγραψε την προκήρυξη, είτε περί ιδεολογικής καθοδήγησης από μεγαλύτερο άτομο, ίσως και παλαιό τρομοκράτη μοιάζουν πιθανές. Και βέβαια δεν αποκλείεται η υιοθέτηση copycat ρητορικής, που δανείζεται ύφος και τρόπο γραφής από το παρελθόν, αν και κάτι τέτοιο δεν θα εξηγούσε εύκολα κάποιες συγκεκριμένες φραστικές διατυπώσεις ή αναφορές σε παλιότερα ιστορικά γεγονότα, με τέτοιο τρόπο που δείχνει μια πιο βιωματική σχέση με τις συγκεκριμένες εποχές και όχι απλά θεωρητική μελέτη τους και εγκυκλοπαιδική γνώση.
Η μεθοδολογία της επίθεσης στη Hellenic Train δεν παρουσιάζει κάποια καινοτομία και εμπίπτει στα γνωστά αυτά πλαίσια που έχουν να διαχειριστούν δεκαετίες τώρα οι ελληνικές αστυνομικές αρχές. Και εδώ ακριβώς έγκειται το πρόβλημα. Ξένες αρχές ασφαλείας έχουν να αντιμετωπίσουν νέες μεθοδολογίες, με επιθέσεις αυτοκτονίας, χτυπήματα τύπου "hit and run" με οχήματα ή με μαχαίρι μέσα σε πλήθος, που συνιστούν με την περιπλοκότητα τους εφιάλτη όσον αφορά στην έγκαιρη πρόληψη και αποτελεσματική αποτροπή τους. Στη δική μας περίπτωση επρόκειτο για μια συμβατικού, συνηθισμένου τύπου-ειδικά για τα επιχειρησιακά δεδομένα της εγχώριας τρομοκρατίας- επίθεση με τοποθέτηση εκρηκτικού μηχανισμού σε τοποθεσία δεδομένου υψηλού ρίσκου. Στοιχειώδης χαρτογράφηση των πιθανών απειλών ασφαλείας με βάση την επικαιρότητα και σύνδεσή αυτών με πιθανούς στόχους, θα έπρεπε να οδηγήσουν σε λειτουργικά και αποτελεσματικά μέτρα φύλαξης των γραφείων της Hellenic Train, σε επαρκή μάλιστα ακτίνα τριγύρω.
Η οποιαδήποτε συζήτηση περί ανάγκης ιδιωτικής φύλαξης στόχων ως απάντηση στην κριτική για το κενό ασφαλείας που υπήρξε, παραβλέπει κάτι βασικό: Η τρομοκρατία αποτελεί κατεξοχήν πρόβλημα ασφάλειας του κράτους, επίθεση στους θεσμούς και τη Δημοκρατία, βρίσκεται δε αυτονόητα στην πρώτη θέση της ατζέντας διαφύλαξης της δημόσιας τάξης του (κάθε) κράτους. Διώκεται ως αδίκημα αυτεπάγγελτα και δεν εξαρτάται από τη βούληση του θύματος η ποινική δίωξη ή όχι των δραστών. Σε κάθε περίπτωση άλλωστε, στα οργανωμένα κράτη, η καταπολέμηση του εγκλήματος, η δυνατότητα επιχειρησιακής δράσης και το μονοπώλιο άσκησης βίας ανήκουν ως καθήκοντα στην Αστυνομία. Τα ανωτέρω δεν αποκλείουν συνεργασία ιδιωτών και επιχειρήσεων με τις αρχές προς διευκόλυνση της έγκαιρης αντιμετώπισης της τρομοκρατικής απειλής. Ίσα-ίσα σε χώρες του εξωτερικού υπάρχουν και προγράμματα ενημέρωσης, ακόμη και εκπαίδευσης απλών πολιτών στο πώς θα μπορούσαν να αντιληφθούν κάτι ύποπτο, ώστε να ενημερώσουν άμεσα την Αστυνομία για να επέμβει. Επιχειρήσεις που αξιολογούν ότι θα μπορούσαν να γίνουν στόχος κάποιας τρομοκρατικής ή εξτρεμιστικής ενέργειας ενθαρρύνουν τους εργαζόμενους τους στην παρακολούθηση τέτοιων προγραμμάτων. Πουθενά όμως δεν υπάρχει μετακύλιση της ευθύνης για την ασφάλεια και την αποτροπή τρομοκρατικής επίθεσης σε ιδιώτες. Κάτι τέτοιο θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο και αναποτελεσματικό. Η αντιτρομοκρατική πολιτική, που κατεξοχήν αφορά πρόληψη και αποτροπή επιθέσεων με πρακτικά μέτρα προστασίας και φύλαξης στόχων (μετά από ανάλυση ρίσκου), είναι δουλειά του κράτους και όταν αποτυγχάνει ευθύνη του.
Έχουν σημειωθεί σαφέστατα σημαντικές επιτυχίες στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας από τις ελληνικές αρχές ασφάλειας. Παρόλα αυτά, η τρομοκρατία είναι ένα περίπλοκο και πολυδιάστατο στις αιτίες του φαινόμενο, που δεν εξαφανίζεται, απλά επειδή εξαρθρώνονται συγκεκριμένες οργανώσεις. Το πρόβλημα της δεξαμενής στρατολόγησης, από πού και πώς αυτή "γεμίζει" με νέα μέλη που φτάνουν στο σημείο να χρησιμοποιούν βία, δεν λύνεται μόνο με συλλήψεις και ποινικές καταδίκες, που είναι φυσικά απαραίτητες. Χρειάζονται και συστηματικές πολιτικές πρόληψης της ριζοσπαστικοποίησης στην τρομοκρατική βία, καθώς και προγράμματα αποριζοσπαστικοποίησης ή απεμπλοκής. Όλα τα παραπάνω αποτελούν μακροπρόθεσμους στόχους, που χρήζουν στρατηγικής επένδυσης, όμως δεν υποκαθιστούν την αυτονόητη ανάγκη ετοιμότητας των αρχών για την επιχειρησιακή αποτροπή ad hoc τρομοκρατικών επιθέσεων.
Η οργάνωση Επαναστατική Ταξική Αυτοάμυνα προαναγγέλλει στην προκήρυξη της συνέχιση της τρομοκρατικής δράσης της και φωτίζει μάλιστα μέσα από συγκεκριμένες αναφορές πιθανό μελλοντικό πλαίσιο στόχων. Δεν είναι βέβαιο αν η βούληση αυτή που εκφράζεται μέσα από το κείμενο υποστηρίζεται από ανάλογη επιχειρησιακή ικανότητα και δυνατότητα. Αντίθετα, βέβαιο είναι ότι σε κάθε περίπτωση χρειάζονται επαρκή και λειτουργικά μέτρα φύλαξης στόχων σε συνδυασμό με επιτυχή ανάλυση ρίσκου για την αποτροπή τρομοκρατικών επιθέσεων. Το μεγαλύτερο χτύπημα στην τρομοκρατία αποτελεί η αφαίρεση της επιχειρησιακής της δυναμικής, που δεν επιτρέπει επιχειρησιακό οξυγόνο και την εκπλήρωση των σκοπών της, δηλαδή τη μετάδοση του τρομοκρατικού μηνύματος.
*Η Δρ. Μαρία Χρ. Αλβανού είναι Εγκληματολόγος, ειδική σε θέματα ασφάλειας, μελος ερευνητικής ομάδας ΙΤSTIME
