Ο Κώστας Κωστής, καθηγητής Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με σημαντική ακαδημαϊκή πορεία και στο εξωτερικό, επιδιώκει με το έργο του να επαναδιατυπώσει την αντίληψη για την ιστορία του ελληνικού κράτους, ενσωματώνοντας διεθνή θεωρητικά μοντέλα και προσεγγίσεις που συχνά παραλείπονται στην ελληνική ιστοριογραφία. Προτείνει έτσι στον αναγνώστη μια πιο ολοκληρωμένη ανάλυση των παραμέτρων που διαμόρφωσαν το νεοσύστατο ελληνικό κράτος και τη σύγχρονη πορεία του.
Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι στην παραδοσιακή ελληνική ιστοριογραφία κυριαρχεί η πολιτική ιστορία. Ωστόσο, υπογραμμίζει την ανάγκη να εξετάσουμε και άλλες σημαντικές παραμέτρους, όπως τα δημόσια οικονομικά, οι αγροτικές μεταρρυθμίσεις και οι κοινωνικές μεταβολές, οι οποίες υπήρξαν καθοριστικές για την πορεία του ελληνικού κράτους και για την σύνδεση της Ελληνικής Επανάστασης με την νεοσύστατη κρατική δομή.
Ο συγγραφέας του βιβλίου, ιστορικός Κώστας Κωστής
Ο κ. Κωστής υπογραμμίζει ότι η Επανάσταση δεν εκδηλώθηκε αυθόρμητα, αλλά υπήρξε το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας προετοιμασίας, με συγκεκριμένα σχέδια και στόχους, παρά το γεγονός ότι οι αρχικές επιδιώξεις δεν πραγματοποιήθηκαν όπως είχαν σχεδιαστεί. «Υπήρξε προϊόν πολύχρονης προετοιμασίας και συγκεκριμένων στοχεύσεων, ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι τα σχέδια αυτά δεν καρποφόρησαν ή τουλάχιστον δεν ευοδώθηκαν έτσι όπως τα είχαν συλλάβει οι εμπνευστές τους. Η συγκρότηση της Φιλικής Εταιρείας, ο τρόπος με τον οποίο διείσδυσε ή απέτυχε να διεισδύει στις κοινωνικές ομάδες που είχαν την εξουσία και που θα μπορούσαν να ηγηθούν στον πόλεμο, δεν μπορεί να μη ληφθεί υπόψη όταν προσπαθούμε να κατανοήσουμε το φαινόμενο», επισημαίνει στο βιβλίο του.
Μια από τις κεντρικές του θέσεις είναι η διάκριση μεταξύ των όρων «επανάσταση» και «πόλεμος ανεξαρτησίας». Όπως παρατηρεί, «η επανάσταση είναι γενικός όρος, ένα μεγάλο ερευνητικό πεδίο. Είναι πιο ακριβές να μιλάμε για πόλεμο ανεξαρτησίας, που δεν αποτελεί παρά ένα κομμάτι των επαναστάσεων, σύμφωνα και με τον Charles Tilly. Μεγάλες επαναστάσεις ήταν η γαλλική, η αμερικάνικη, η ρωσική, η κινέζικη. Μπορούμε κάλλιστα να κρατήσουμε τα σύμβολά μας, αλλά ως ιστορικοί οφείλουμε να τολμήσουμε να πούμε κάτι διαφορετικό, να δοκιμάσουμε έννοιες και διανοητικά εργαλεία που ίσως και να ενοχλήσουν κάποιους από εμάς».
Με τη χρήση καινούριων εννοιολογικών εργαλείων και μεθόδων ανάλυσης, ο συγγραφέας του βιβλίου προσπαθεί να κατανοήσει την ιστορία του ελληνικού κράτους με βάση τις διεθνείς τάσεις και εξελίξεις, χωρίς να αγνοεί τα δεδομένα της εποχής και τις ιδιαίτερες συνθήκες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αντί να περιορίζεται σε μια γραμμική παρουσίαση των γεγονότων, προσεγγίζει τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές μεταβολές, προκειμένου να αναδείξει την πολυπλοκότητα του φαινομένου.
Δίνοντας ένα παράδειγμα σε σχέση με τη μελέτη των μεταβλητών που μας διευκολύνουν να μελετήσουμε τη φυσιογνωμία του κράτους στην Ελλάδα, ο κ. Κωστής αναφέρει το ζήτημα των συγκοινωνιών. «Σε χώρες της δυτικής Ευρώπης εκείνη την εποχή τα μέσα συγκοινωνιών αναπτύσσονται. Στην Αγγλία η βιομηχανική επανάσταση προχωράει ραγδαία και σιγά σιγά μπαίνουν στην εποχή των σιδηροδρόμων. Εδώ έχουμε μία χώρα που βγαίνει διαλυμένη από την Επανάσταση, και ο βασικός τρόπος συγκοινωνιών και μεταφορών είναι τα πλοία. Για να ανεφοδιαστεί η Αθήνα περιμένει πλοία από την Οδησσό. Οι μεγάλες αλλαγές θα έρθουν μετά την πτώση του Όθωνα και κυρίως επί Τρικούπη, όταν άρχισε να φτιάχνεται ένα έστω υποτυπώδες σιδηροδρομικό δίκτυο».
«Μένουμε πολύ στο παρελθόν»
Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, το νέο κοίταγμα της Ιστορίας έχει σημασία όπως λέει ο συγγραφέας του βιβλίου στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε το μέλλον. «Ένα από τα προβλήματα που έχουμε είναι είμαστε χώρα προσανατολισμένη στο παρελθόν. Μένουμε πολύ στο παρελθόν και δεν κοιτάζουμε το μέλλον, αντιμετωπίζουμε ζητήματα που κάνουμε ότι δεν υπάρχουν. Αυτή τη στιγμή κινούμαστε σε ένα διεθνές πλαίσιο ιδιαίτερα επικίνδυνο, οι κίνδυνοι στην περιοχή πολλαπλασιάζονται και δεν μπορούμε να αφήνουμε να τρέχουν βασικά προβλήματα της χώρας χωρίς να τολμάμε να δώσουμε λύσεις».
Μέσω του βιβλίου του, ο κ. Κωστής προτρέπει σε μία προσέγγιση της ιστορίας του ελληνικού κράτους με σύγχρονη και συγκριτική ματιά, αποφεύγοντας τα στερεότυπα και τις συμβατικές αντιλήψεις που συχνά εγκλωβίζουν την κατανόησή μας για το παρελθόν. «Ως ιστορικός αισθάνομαι την υποχρέωση οτιδήποτε κοιτάζω ταυτόχρονα να δοκιμάζω να το αναιρέσω, ώστε να δω αν μπορώ να το εξηγήσω καλύτερα», τονίζει ο κ. Κωστής. « Η ιστορία του κράτους στην Ελλάδα κινήθηκε με παραδοσιακούς τρόπους και αγνόησε ολόκληρο θεωρητικό υπόδειγμα που διεθνώς επηρεάζει πολύ μεγάλο μέρος των ιστορικών. Αυτό δοκίμασα να κάνω. Το να αποφύγεις στερεότυπα, απόψεις και αντιλήψεις που έχουν διαμορφωθεί επί δεκαετίες είναι δύσκολο αλλά είναι και σημαντικό».
