Το λεύκωμα «Γίγαντες και Τιτάνες της Πιερίας», που αναμένεται να κυκλοφορήσει προσεχώς με τη συνδρομή της Αντιπεριφέρειας Πιερίας αναδεικνύει τα σημαντικά ευρήματα και τα συνδέει με την επιστημονική έρευνα του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η έρευνα έγινε από την Δρ. Ευαγγελία Τσουκαλά, ομότιμη καθηγήτρια Παλαιοντολογίας στο ΑΠΘ και την ομάδα των συνεργατών της, τον καθηγητή Δημήτριο Κωστόπουλο και τον Δρα Παλαιοντολόγο Ευάγγελο Βλάχο που έχουν συνεισφέρει σημαντικά εδώ και δεκαετίες στη μελέτη της πανίδας της προϊστορίας και στην αποκατάσταση του φυσικού κόσμου σε ολόκληρη τη Βόρεια Ελλάδα. Στις σελίδες του λευκώματος φωτογραφίες, σχέδια, αναπαραστάσεις των ζώων και κείμενα ζωντανεύουν την εικόνα ενός κόσμου που έχει χαθεί εδώ και εκατομμύρια χρόνια και παράλληλα προσφέρουν στους αναγνώστες μια εικόνα της προϊστορικής ζωής στην περιοχή της Πιερίας.
Ο σπάνιος Μαστόδοντας
Απολιθωμένα οστά που βρέθηκαν τυχαία το 2014 από τον Νικόλαο Ξενίδη, κάτοικο της περιοχής, κατά τη διάρκεια περιπάτου, οδήγησαν ως το 2016 σε μια σειρά από σωστικές ανασκαφές από το ΑΠΘ. Έτσι ήρθαν στο φως απολιθώματα του Μαστόδοντα, που καθαρίστηκαν, συντηρήθηκαν και μελετήθηκαν από τους επιστήμονες.
«Η αποκάλυψη του «Γίγαντα» του λευκώματος, του Μαστόδοντα της Νεοκαισάρειας θεωρείται σημαντική για την επιστήμη της Παλαιοντολογίας, αφού είναι το πρώτο είδος του Λοξόλοφου Ζυγόδοντα (Mammut obliquelophus) που αποκαλύπτεται στην Ελλάδα. Αυτό το φυτοφάγο ζώο έζησε από 9.000.000 έως 6.000.000 χρόνια πριν και φυλογενετικά συνδέεται με τον απόγονό του, τον μαστόδοντα της Μηλιάς Γρεβενών, τον Mammut borsoni, 3,5 εκατομμυρίων ετών, γίγαντα μαστόδοντα με τους μεγαλύτερους χαυλιόδοντες στον κόσμο. Ο Μαστόδοντας ήταν συγγενής του ελέφαντα, αλλά με πιο μακριά χαυλιόδοντα και ιδιαίτερα μεγάλες διαστάσεις - το μήκος του ήταν 4,8 μέτρα και το ύψος του περίπου στα 2,5 μέτρα. Ένα στοιχείο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από την πλευρά της μυθολογίας είναι ότι μορφολογία του σκελετού των μαστοδόντων και ιδιαίτερα του κρανίου τους παραπέμπει στον Κύκλωπα. Μέχρι τα μέσα της Πλειστοκαινικής περιόδου, αυτά τα προβοσκιδωτά, ελέφαντες και μαμούθ, είχαν βρει στον ελλαδικό χώρο καταφύγιο από το φοβερό ψύχος που επικρατούσε στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η περιοχή είχε τότε πλούσια βλάστηση και νερά, αφού τα ογκώδη ζώα χρειάζονταν άφθονη φυτική τροφή και νερό», εξηγεί στα «Μακεδονικά Νέα» η κ. Τσουκαλά.
Τον Ιούνιο του 2016 ιδρύθηκε ο Όμιλος Φίλων της Φύσης και του Ανθρώπου «Μαστόδοντας – Νεοκαισάρεια». Κύριος σκοπός του, όπως επισημαίνει ο πρόεδρος και πρωτεργάτης του Ομίλου Σάββας Τσεντίδης, είναι «η διαφύλαξη και η αξιοποίηση των ευρημάτων του Μαστόδοντα και της φύσης και της Ιστορίας της Πιερίας». Δίνοντας έμφαση στην επιστημονική συμβολή της κ. Τσουκαλά και των συνεργατών της ο κ. Τσεντίδης τονίζει ότι «η Παλαιοντολογία στην Πιερία έως και το 2014 ήταν μια άγνωστη λέξη».
Στη Μόνιμη Παλαιοντολογική Έκθεση της Νεοκαισάρειας, μόλις 8 χλμ από την Κατερίνη τα εντυπωσιακά ευρήματα επιτρέπουν στους επισκέπτες να ταξιδέψουν σε ένα πολύ μακρινό παρελθόν, όταν τα τεράστια αυτά προβοσκιδωτά περιπλανιόνταν στη γη της Πιερίας. Κύρια εκθέματα είναι οι χαυλιόδοντες, ο βραχίονας, σπόνδυλοι και πλευρές από τον κορμό του ζώου, τα οποία βρέθηκαν in situ. Επίσης στο εκθετήριο υπάρχει ομοίωμα του Μαστόδοντα και εξαιρετική ζωγραφική απεικόνιση του παλαιοπεριβάλλοντος, για τη δημιουργία των οποίων συνεργάστηκαν ο παγκοσμίου φήμης, παλαιοντολόγος Dick Moll με τον ειδικό καλλιτέχνη Remie Bakker, ενώ ιδιαίτερη ήταν η συμβολή του παλαιοντολόγου Δρ. Ευάγγελου Βλάχου στη δημιουργία του Εκθετηρίου.
Τιτανοχελώνες
Εξίσου σημαντικό εύρημα είναι οι τιτανοχελώνες στον Μακρύγιαλο. Πριν από 5.000.000 χρόνια, οι γιγάντιες χελώνες περιδιάβαιναν την περιοχή του Θερμαϊκού Κόλπου, που τότε ήταν ακόμη ξηρά, σε ένα περιβάλλον με υγρό κλίμα και πλούσια βλάστηση. Τα απολιθώματα εντοπίστηκαν τυχαία από περαστικό και επιβεβαιώθηκαν από ειδικούς του ΑΠΘ το 2015. Πρόκειται για 4 με 6 σε αριθμό γιγάντιες απολιθωμένες χελώνες τύπου «Titanochelon bacharidisi», ηλικίας περίπου τριών εκατομμυρίων χρόνων. Η κύρια έρευνα για τις τιτανοχελώνες πραγματοποιήθηκε από τον Δρα Ευάγγελο Βλάχο το 2016 και χρηματοδοτήθηκε από το National Geographic, όπως εξηγεί η κ. Τσουκαλά. Η επιστημονική ομάδα του ΑΠΘ προχώρησε σε ένα «τιτάνιο» εγχείρημα και ανέλκυσε τα τεράστιου βάρους απολιθώματα με τη συμβολή αλιευτικών σκαφών, σχοινιών και ιμάντων, προκειμένου να μεταφερθούν για συντήρηση και μελέτη. Οι τιτανοχελώνες, που ξεπερνούσαν το 1 μέτρο σε μήκος, θεωρούνται από τα πιο εντυπωσιακά απολιθώματα σπονδυλωτών ζώων στην Ευρώπη, και αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι του φυσικού και γεωλογικού πλούτου της περιοχής.
Τα ευρήματα παρέμειναν στο δημαρχείο του Μακρύγιαλου για πάνω από έναν χρόνο, έως ότου, με τη σύμφωνη γνώμη του δήμου, μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο του ΑΠΘ, για να ολοκληρωθεί η συντήρηση και στη συνέχεια τοποθετήθηκαν σε ειδικά διαμορφωμένο πολυχώρο στο Ωραιόκαστρο.
Εξαφάνιση και ανάδειξη
Γιατί εξαφανίστηκαν αυτά τα τεράστια ζώα; «Οι αιτίες είναι ποικίλες. Αυτή η περίοδος είχε πολλές κλιματικές διακυμάνσεις, με περιόδους ψύξης και απότομες αλλαγές στη χλωρίδα και την πανίδα, που είχαν σημαντική επίδραση στην εξέλιξη των ζώων», παρατηρεί η κ. Τσουκαλά.
«Σήμερα από την πλευρά μας εδώ και χρόνια προσπαθούμε να αναδείξουμε τον φυσικό, πολιτιστικό και επιστημονικό αυτό πλούτο της Πιερίας, που αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο για την κατανόηση της προϊστορίας και της γεωλογίας της περιοχής», τονίζει ο κ. Τσεντίδης. Αυτό επιδιώκει ο Όμιλος με τη συνεχή δραστηριότητα των μελών του και χωρίς χρηματοδότηση, συνδυάζοντας τη φιλοδοξία για τη διάσωση της φυσικής κληρονομιάς με την επιστημονική έρευνα τόσο για εκπαιδευτικούς λόγους όσο και για την τόνωση της τοπικής οικονομίας μέσω του τουρισμού. «Γίγαντες και Τιτάνες» λοιπόν φιλοδοξούμε και εργαζόμαστε για να αποτελέσει μια νέα θεματική τουριστική ενότητα για την Πιερία. Η αναφορά αυτή σε δύο ευρέως χρησιμοποιούμενες λέξεις της καθημερινότητάς μας, καθιστά την συγκεκριμένη χρήση αυτών των όρων ως θεμέλιο για την ανάπτυξη μιας Γεωπαλαιοντολογικής Τουριστικής Διαδρομής για την Πιερία. Δημιουργεί όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις προκειμένου να στηριχθεί η ανάπτυξη του τουρισμού σε υγιείς βάσεις. Αναδεικνύοντας το σύνολο της γεωμορφολογίας, των παλαιοντολογικών ευρημάτων της χλωρίδας και της πανίδας της περιοχής της Πιερίας», αναφέρει σε σημείωμά του στο λεύκωμα ο κ. Τσεντίδης.
Από την άποψη αυτή η περίπτωση της ανάδειξης του Μαστόδοντα της Πιερίας αποτελεί και ένα σπάνιο εγχείρημα μεθοδικής και ουσιαστικής συνεργασίας ανάμεσα στην επιστημονική και την τοπική κοινότητα.
Οι προσπάθειες των ανθρώπων της Νεοκαισάρειας, στους πρόποδες του Ολύμπου, να αναδείξουν τον τοπικό πλούτο εναρμονίζονται απόλυτα με το μεγάλο όραμα της κ. Τσουκαλά να αναδειχθούν τα περιφερειακά μουσεία και οι παλαιοντολογικές εκθέσεις ανά την ελληνική επικράτεια και να ιδρυθεί Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. «Η χώρα μας μπορεί να προσελκύσει χιλιάδες επισκέπτες αξιοποιώντας τον παλαιοντολογικό πλούτο της», τονίζει. Τα ευρήματα από τις επί δεκαετίες έρευνες της κ. Τσουκαλά με τους συνεργάτες της αποτέλεσαν τον πυρήνα των δημοτικών μουσείων που δημιουργήθηκαν σε μη τουριστικές περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης και αποτελούν πόλο έλξης για Έλληνες και ξένους επισκέπτες.
Η περαιτέρω ανάδειξή τους θα συμβάλει ώστε οι συναρπαστικές ιστορίες που αφηγούνται να γίνουν ακόμη περισσότερο γνωστές αναδεικνύοντας τη σύνδεση του ανθρώπου με τη φύση, την αέναη μεταβολή και τη συνεχιζόμενη ζωή του πλανήτη μας.
