Πρόκειται για στρατηγικά μέταλλα, απαραίτητα για τις βιομηχανίες υπολογιστών, μπαταριών και προηγμένης ενεργειακής τεχνολογίας, με έντονο γεωπολιτικό χαρακτήρα, καθώς επιτρέπουν στις ΗΠΑ να μειώσουν την εξάρτησή τους από τις κινεζικές πρώτες ύλες.
Το «τελικό» σχέδιο της συμφωνίας - που παρουσιάζουν οι Financial Times - προβλέπει τη δημιουργία Επενδυτικού Ταμείου Ανοικοδόμησης, στο οποίο θα καταλήγουν τα έσοδα από τα ουκρανικά ορυκτά. Το Κίεβο θα αποδίδει το μισό των εσόδων από τη μελλοντική εμπορική εκμετάλλευση των κρατικών ορυκτών πόρων. Ωστόσο, από τη συμφωνία απουσιάζουν οι εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία, κάτι που ζητούσαν επίμονα τόσο το Κίεβο όσο και η Ευρώπη.
«Υπό κατοχή» το 40% του ορυκτού πλούτου
Στον χάρτη της Ουκρανίας οι σπάνιες γαίες εμφανίζονται με κόκκινο και πορτοκαλί, το ουράνιο με καφέ χρώμα, το λίθιο με κιτρινωπό, το τιτάνιο με τιρκουάζ και ο σίδηρος με μπλε.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ουκρανίας, τα οποία επικαλείται το Reuters, η χώρα έχει κοιτάσματα για 22 από τα 34 ορυκτά που προσδιορίζονται ως κρίσιμα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, συμπεριλαμβανομένων σπάνιων γαιών όπως το λανθάνιο, το δημήτριο, το νεοδύμιο, το έρβιο και το ύττριο.
Ωστόσο, με τη Ρωσία να ελέγχει περίπου το ένα πέμπτο του εδάφους της Ουκρανίας, έως και το 40% των πόρων της Ουκρανίας είναι υπό κατοχή. Συγκαταλέγονται τουλάχιστον δύο από τα κοιτάσματα λιθίου της Ουκρανίας, ένα στο Ντονέτσκ και άλλο στη Ζαπορίζια.
Τι είναι τα κρίσιμα ορυκτά;
Σύμφωνα με τον Guardian, τα κρίσιμα ορυκτά είναι τα μέταλλα και άλλες πρώτες ύλες που απαιτούνται για την παραγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, ιδίως εκείνων που σχετίζονται με τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, αλλά και τα ηλεκτρονικά είδη ευρείας κατανάλωσης, τις υποδομές Τεχνητής Νοημοσύνης και τα όπλα.
Αυξημένη είναι η ζήτηση για ορυκτά που σχετίζονται με τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια, όπως το κοβάλτιο, ο χαλκός, το λίθιο και το νικέλιο, τα οποία είναι χρήσιμα για τον εξηλεκτρισμό των μεταφορών και την κατασκευή ανεμογεννητριών. Τα ίδια ορυκτά, καθώς και άλλα, χρησιμοποιούνται επίσης για την κατασκευή κινητών τηλεφώνων, κέντρων δεδομένων τεχνητής νοημοσύνης και οπλικών συστημάτων, όπως τα μαχητικά αεροσκάφη F-35, κάτι που τα καθιστά ιδιαίτερα περιζήτητα.
Καθώς η παγκόσμια οικονομία και η τεχνολογία αλλάζουν, η αξία των κρίσιμων ορυκτών έχει εκτοξευθεί και ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός για την πρόσβαση σε αυτά αυξάνεται.
Σχετικά στις ΗΠΑ που μέσω του Τραμπ εκφράζουν το ενδιαφέρον τους για τις κρίσιμες γαίες της Ουκρανίας, το δημοσίευμα εξηγεί ότι το 2022, το Αμερικανικό Γεωλογικό Ινστιτούτο (USGS) δημοσίευσε μια λίστα με 50 ορυκτά τα οποία θεωρούσε ότι «παίζουν σημαντικό ρόλο στην εθνική μας ασφάλεια, οικονομία, ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και υποδομές».
Κάποια από αυτά ήταν: Το αρσενικό για ημιαγωγούς, το βηρύλλιο που χρησιμοποιείται ως παράγοντας κράματος στην αεροδιαστημική και την αμυντική βιομηχανία, το κοβάλτιο, το λίθιο και ο γραφίτης, ζωτικής σημασίας για την κατασκευή μπαταριών, το ίνδιο που κάνει τις οθόνες να ανταποκρίνονται στο άγγιγμα του δακτύλου και το τελλούριο, το οποίο χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλιακής ενέργειας.
Τι είναι τα στοιχεία σπάνιων γαιών;
Όπως εξηγεί ο Guardian, τα στοιχεία σπάνιων γαιών είναι ένα υποσύνολο 17 κρίσιμων ορυκτών που είναι κατά περίπτωση απαραίτητα για την κατασκευή κινητών τηλεφώνων, ηλεκτρικών οχημάτων, συστημάτων καθοδήγησης πυραύλων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών, καθώς και για διάφορες βιομηχανικές και ενεργειακές εφαρμογές.
Παρά το όνομά τους, τα περισσότερα από τα στοιχεία σπάνιων γαιών δεν είναι ιδιαίτερα σπάνια, αλλά η εξόρυξη και η επεξεργασία τους είναι δύσκολη - και περιβαλλοντικά εξαιρετικά καταστροφική - πράγμα που σημαίνει ότι η παραγωγή συγκεντρώνεται σε πολύ λίγα μέρη, κυρίως στην Κίνα.
Στις σπάνιες γαιές περιλαμβάνονται το ευρώπιο, που χρησιμοποιείται στις ράβδους ελέγχου πυρηνικών σταθμών- το δυσπρόσιο, το γανδολίνιο και το πρασεοδύμιο, που χρησιμοποιούνται στους μαγνήτες του κινητού σας τηλεφώνου- και το γαδολίνιο, το όλμιο και το ύττερβιο, που χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων στα λέιζερ.
Τι ορυκτά έχει η Ουκρανία
Σε δημοσίευμά του το BBC αναφέρεται στα ορυκτά που διαθέτει η Ουκρανία και στην αξία τους.
Σύμφωνα με αυτό, το Κίεβο εκτιμά ότι περίπου το 5% των «κρίσιμων πρώτων υλών» στον κόσμο βρίσκονται στην Ουκρανία. Αυτό περιλαμβάνει περίπου 19 εκατομμύρια τόνους αποδεδειγμένων αποθεμάτων γραφίτη, για τα οποία η κρατική υπηρεσία γεωλογικής έρευνας της Ουκρανίας λέει ότι καθιστά τη χώρα «μία από τις πέντε κορυφαίες χώρες» για την προμήθεια του ορυκτού.
Ο γραφίτης χρησιμοποιείται για την κατασκευή μπαταριών για ηλεκτρικά οχήματα.
Η Ουκρανία διαθέτει επίσης το ένα τρίτο όλων των ευρωπαϊκών κοιτασμάτων λιθίου, το βασικό συστατικό στις τρέχουσες μπαταρίες.
Επίσης, πριν από τη ρωσική εισβολή, η Ουκρανία παρήγαγε το 7% τιτανίου στον κόσμο. Πρόκειται για ένα ελαφρύ μέταλλο που χρησιμοποιείται στην κατασκευή των πάντων, από αεροπλάνα μέχρι σταθμούς παραγωγής ενέργειας.
Το δημοσίευμα στέκεται και στα κοιτάσματα σπανίων γαιών που διαθέτει η χώρα τονίζοντας ότι είναι σημαντικά. Εξηγώντας περί τίνος πρόκειται αναφέρει ότι είναι μία ομάδα 17 στοιχείων που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή όπλων, ανεμογεννητριών, ηλεκτρονικών συσκευών και άλλων προϊόντων ζωτικής σημασίας στον σύγχρονο κόσμο.
Ωστόσο ορισμένα από τα κοιτάσματα ορυκτών έχουν κατασχεθεί από τη Ρωσία. Σύμφωνα με την Yulia Svyrydenko, υπουργό Οικονομίας της Ουκρανίας, πόροι αξίας 350 δισ. δολαρίων βρίσκοντα σήμερα σε κατεχόμενες από τη Ρωσία περιοχές.
Σύμφωνα με το BBC, το 2022, η SecDev, μια εταιρεία συμβούλων γεωπολιτικών κινδύνων με έδρα τον Καναδά, διεξήγαγε μια αξιολόγηση, η οποία διαπίστωσε ότι η Ρωσία είχε καταλάβει το 63% των ουκρανικών ανθρακωρυχείων και τα μισά κοιτάσματα μαγγανίου, καισίου, τανταλίου και σπάνιων γαιών.
Ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα
Η Ουκρανία διαθέτει περίπου το 5% των παγκόσμιων αποθεμάτων σε ορυκτά, όμως αυτά που ορέγεται ο Τραμπ είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους ανεκμετάλλευτα, δύσκολα να εξορυχθούν ή υπό ρωσικό έλεγχο σε κατεχόμενες ουκρανικές περιοχές.
Παράγει κυρίως τρία κρίσιμης σημασία ορυκτά: μαγγάνιο (8η παραγωγός παγκοσμίως σύμφωνα με το World Mining Data), τιτάνιο (11η) και γραφίτη (14η), απαραίτητα για τις ηλεκτρικές μπαταρίες.
Εξάλλου σύμφωνα με τη γαλλική υπηρεσία γεωλογικών και ορυκτών ερευνών (BRGM), η Ουκρανία συγκεντρώνει το «20% των παγκόσμιων εκτιμώμενων αποθεμάτων» γραφίτη, ενώ «είναι μία από τις βασικές χώρες στην Ευρώπη που έχει δυναμικό» για την εκμετάλλευση λιθίου, επίσης σημαντικού για τις μπαταρίες.
Η ίδια η κυβέρνηση της Ουκρανίας αναφέρει ότι η χώρα διαθέτει «ένα από τα μεγαλύτερα αποθέματα» λιθίου στην Ευρώπη, αν και «αυτή τη στιγμή» δεν γίνονται εξορύξεις.
Όπως εκτιμά η ουκρανική κυβέρνηση, για την εκμετάλλευση του κοιτάσματος στο Νοβοπολτάβσκε, στην επαρχία της Ζαπορίζια, θα χρειαστούν 300 εκατ. δολάρια επενδύσεις.
Όμως το κοίτασμα αυτό – στο οποίο πιστεύεται ότι υπάρχει απατίτης, ταντάλιο, νιόβιο, στρόντιο, σπάνιες γαίες ακόμη και ουράνιο - βρίσκεται σε μια περιοχή της Ζαπορίζια την οποία ελέγχει ο ρωσικός στρατός.
To ζητούμενο για τον Ντόναλντ Τραμπ
Σύμφωνα με την εφημερίδα Guardian, ο λόγος που ο Τραμπ είναι τόσο πρόθυμος να πάρει στα χέρια του τα κρίσιμα ορυκτά της Ουκρανίας είναι η Κίνα όπου βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας επεξεργασίας ορυκτών.
Σύμφωνα με τον ΔΟΕ, το μερίδιο της Κίνας είναι περίπου 35% για το νικέλιο, 50-70% για το λίθιο και το κοβάλτιο και σχεδόν 90% για τους REE. Η κυριαρχία της στο τελευταίο, ιδιαίτερα, είναι συντριπτική. Σύμφωνα με τα στοιχεία του USGS , το 2024 η Κίνα αντιπροσώπευε σχεδόν τα μισά αποθέματα REE παγκοσμίως.
Με τον Τραμπ να υποκινεί ουσιαστικά έναν εμπορικό πόλεμο με την Κίνα με την επιβολή δασμών σε κινεζικά προϊόντα, η πρόσβαση των ΗΠΑ σε κρίσιμα ορυκτά απειλείται δυνητικά. Οι σπάνιες γαίες και τα ορυκτά είναι οι δομικοί λίθοι της οικονομίας του μέλλοντος, και αν οι ΗΠΑ δεν τους πάρουν στα χέρια τους, κάποιος άλλος θα το κάνει, σύμφωνα με αναλυτές.
