Γράφει ο Γιάννης Στεφανίδης*
Κατά κάποιον τρόπο, αυτό που ζούμε σήμερα είναι η αντιστροφή της αμερικανικής στάσης όπως σταδιακά διαμορφώθηκε από την έκρηξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1939) μέχρι την κλιμάκωση του Ψυχρού Πολέμου (1947-50).
Όταν ο Χίτλερ ξεκίνησε τον πόλεμο εισβάλλοντας στην Πολωνία, στις Ηνωμένες Πολιτείες ίσχυε ο νόμος περί ουδετερότητας (1935) που απαγόρευε την πώληση όπλων αλλά και την παροχή δανείων εξίσου σε επιτιθέμενους και αμυνόμενους. Το ουδετερόφιλο κλίμα ήταν τόσο ισχυρό, ώστε ο πρόεδρος Ρούζβελτ μπόρεσε να αλλάξει αυτή την πολιτική μόνο σταδιακά και όχι χωρίς πισωγυρίσματα.
Έπειτα από μια αποτυχημένη απόπειρα, τον Μάρτιο του 1939 (είχε προηγηθεί η προσάρτηση της Τσεχίας στο Ράιχ), μόλις τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου (μετά την κατάληψη και της Πολωνίας) κατάφερε με μικρή πλειοψηφία να επιτραπεί η πώληση όπλων σε εμπόλεμους με τη ρήτρα cash and carry (πληρωμή τοις μετρητοίς και μεταφορά του υλικού με ίδια μέσα).
Μεσολάβησε η πτώση της Γαλλίας και άλλων χωρών, προτού ο Ρούζβελτ τολμήσει να πουλήσει πενήντα παλιά αντιτορπιλλικά στη Βρετανία, με αντάλλαγμα την παραχώρηση βάσεων στις βρετανικές κτήσεις της Νέας Γης (σήμερα ανήκει στον Καναδά που ορέγεται ο Τραμπ!) και σε νησιά της Καραϊβικής. Το αντάλλαγμα κρίθηκε απαραίτητο για να καμφθούν οι αντιδράσεις στο Κογκρέσο και στα ουδετερόφιλα ΜΜΕ.
Στο μεταξύ, η Βρετανία είχε μείνει να πολεμά μόνη (με την εξάμηνη συμμετοχή της Ελλάδας). Ανήμπορη να πληρώσει, ικέτευσε, διά στόματος Τσώρτσιλ, να της επιτραπεί να δανειστεί, σε χρήμα ή σε είδος. Προκρίθηκε η δεύτερη επιλογή που οδήγησε, τον Μάρτιο του 1941, στον Νόμο Lend Lease (δανεισμού και εκμίσθωσης). Πλέον, χώρες, η ύπαρξη των οποίων κρινόταν απαραίτητη για την αμερικανική ασφάλεια, μπορούσαν να δανείζονται υλικό με την υποχρέωση επιστροφής (αν σωζόταν) ή αποζημίωσης (αν είχε χαθεί) μετά το τέλος του πολέμου. Βάσει του νόμου αυτού, οι ΗΠΑ εφοδίασαν όχι μόνο τη Βρετανία και την Κοινοπολιτεία της, αλλά και την Κίνα και τη Σοβιετική Ένωση. Η βοήθεια προς τη Μόσχα αποδείχτηκε σωτήρια τους πρώτους κρίσιμους μήνες μετά τη γερμανική εισβολή (22 Ιουνίου 1941).
Η σύγκλιση των ΗΠΑ με τις δυνάμεις που μάχονταν κατά του Άξονα επισφραγίστηκε πανηγυρικά τον Αύγουστο του 1941, ενόσω οι Ηνωμένες Πολιτείες παρέμεναν τυπικά ουδέτερες. Σε συνάντηση των Ρούζβελτ και Τσώρτσιλ πάνω σε ένα αμερικανικό πολεμικό στα ανοιχτά της Νέας Γης, εξαγγέλθηκε ο «Χάρτης του Ατλαντικού», με τον οποίον οι δύο πλευρές διακήρυσσαν τις κοινές τους αξίες και οκτώ σημεία-στόχους για έναν καλύτερο μεταπολεμικό κόσμο. Μεταξύ αυτών ήταν η αναγνώριση του δικαιώματος των λαών στην αυτοδιάθεση, η ελευθερία των θαλασσών, η μείωση των δασμών και άλλων φραγμών στο διεθνές εμπόριο, και η κοινή δέσμευση των δύο κορυφαίων δυτικών δυνάμεων να εργαστούν για «έναν κόσμο ελεύθερο από την ανέχεια και τον φόβο».
Παρά ταύτα, χρειάστηκε η ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ για να καμφθούν και οι τελευταίες ουδετερόφιλες αντιστάσεις και οι ΗΠΑ να ρίξουν όλο τους το τεράστιο δυναμικό, έμψυχο και άψυχο, στον τιτάνιο αγώνα για την ήττα του Άξονα. Έκτοτε, όλες οι αμερικανικές κυβερνήσεις ακολούθησαν στα χνάρια της πολιτικής που χάραξε ο Ρούζβελτ. Παρά την επιλεκτική εφαρμογή αρχών και την υποστήριξη σε καθεστώτα και κινήματα κάθε άλλο παρά δημοκρατικά, ο ρόλος των ΗΠΑ για την προάσπιση και διάδοση της δημοκρατίας όπως την γνωρίζουμε στη Δύση υπήρξε καίριος.
Σήμερα, η πολιτική αυτή αλλάζει, και μάλιστα με τρόπο απότομο και βάναυσο. Τον τελευταίο ενάμισι μήνα, το τρίδυμο Τραμπ-Μασκ-Βανς σπεύδει να προσεγγίσει την (επιτιθέμενη) Ρωσία, εκφοβίζει και εκβιάζει την (αμυνόμενη) Ουκρανία, αμφισβητεί έμπρακτα την ατλαντική συμμαχία, περιφρονεί την Ευρωπαϊκή Ένωση, κηρύσσει εμπορικό πόλεμο σε εταίρους και συμμάχους, πριμοδοτεί δυνάμεις που αμφισβητούν την Ευρώπη και τη δημοκρατία όπως τη γνωρίζουμε (από τον Φάρατζ στη Βρετανία και την Βάιντελ στη Γερμανία μέχρι τον … Καμμένο στην Ελλάδα).
Η ελπίδα είναι ότι τόσο οι δημοκρατικές και ανθρωπιστικές αξίες (τις οποίες περιφρονούν βαθύτατα οι νυν κυβερνώντες στην Ουάσιγκτον) όσο και η ευρωαμερικανική σχέση έχουν ρίξει ρίζες τόσο βαθιές ώστε να αντέξουν τον τραμπικό ανεμοστρόβιλο. Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι (για να μη μιλήσουμε για Ινδούς, Άραβες, Κινέζους) οφείλουν να αφήσουν τις κολακείες (που επιδρούν μόνο για λίγες ώρες) και να δράσουν …χθες· να πάρουν στα χέρια τους την ασφάλεια της ηπείρου μας, και στο στρατιωτικό και το οικονομικό επίπεδο. Μέχρις ότου το σύνδρομο MAGA αποδειχθεί εξίσου επιβλαβές για τα αμερικανικά συμφέροντα όσο και το «Πρώτα η Αμερική» του μεσοπολέμου. Ελπίζοντας ότι αυτό θα συμβεί χωρίς Παγκόσμιο Πόλεμο.
*Ο Γιάννης Στεφανίδης είναι καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας στη Νομική Α.Π.Θ.
