Γράφει η Δρ. Μαρία Αλβανού*
Δεν είναι όμως μόνο οι παραπάνω μορφές βίας που πρέπει να μας απασχολούν. Είναι και απαγορεύσεις ή μορφές ψυχολογικής βίας που αναγκάζουν γυναίκες να ζουν στο περιθώριο, ως πολίτες και άνθρωποι δεύτερης κατηγορίας, παιδιά ενός κατώτερου Θεού. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν περιοχές που απαγορεύουν στις γυναίκες την ελεύθερη πρόσβαση στην εκπαίδευση και σε συγκεκριμένα επαγγέλματα, εμποδίζουν την κοινωνικοποίηση τους, ελέγχουν με απαράδεκτο τρόπο την εξωτερική εμφάνιση τους, την έκφραση της σεξουαλικότητας τους και θέτουν σε κίνδυνο την αναπαραγωγική τους υγεία.
Η πραγματικότητα είναι ότι κοινωνία και πολιτεία έχουν κάνει πολλά και σίγουρα σημαντικά βήματα σε αρκετές χώρες προς την επίτευξη της ισότητας μεταξύ των φύλων και την καλυτέρευση της θέσης των γυναικών. Πολλές αδικίες εναντίον των γυναικών είναι πια παρελθόν. Ένα δε από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του δυτικού πολιτισμού, είναι η- τουλάχιστον θεωρητική- προσήλωση στις αρχές της ισότητας, της απαγόρευσης των διακρίσεων και της προστασίας των ελευθεριών και δικαιωμάτων των γυναικών. Οι εξελιγμένες και ανεπτυγμένες κοινωνίες βασίζονται στην καλλιέργεια ίσων ευκαιριών και δυνατοτήτων ανάπτυξης της προσωπικότητας των πολιτών ανεξαρτήτως φύλου (ή άλλων χαρακτηριστικών τους). Παρόλα αυτά η απουσία νομικών και θεσμικών απαγορεύσεων συμμετοχής των γυναικών ισότιμα στην κοινωνική, επαγγελματική και οικονομική ζωή στη Δύση δεν σημαίνει αυτόματα οτι στην πράξη υφίστανται πάντα συνθήκες πλήρους ισότητας, ελευθερίας και ασφάλειας. Εξακολουθούν να επιβιώνουν σε κάποιο βαθμό παλαιά αρνητικά στερεότυπα για τις δυνατότητες και την αξία των γυναικών, όπως και διαφορετικά πρότυπα συμπεριφοράς και ηθικής. Τα παραπάνω καλλιεργούν και συνθήκες που ευνοούν τη θυματοποίηση γυναικών σε σωματική ή/και ψυχολογική βία.
Η ασφάλεια των γυναικών εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο αντιμετώπισης από την πολιτεία της εγκληματικότητας, όμως εμφανίζει και ιδιαίτερα στοιχεία που απαιτούν ειδικούς χειρισμούς. Υπάρχουν εγκλήματα όπου η θυματοποίηση και η διάπραξη αυτή καθεαυτή του εγκλήματος δεν σχετίζονται με το φύλο. Υπάρχουν όμως και εγκλήματα που η επιλογή του θύματος από τον δράστη και ο λόγος τέλεσης του εγκλήματος έχουν άμεση σχέση με βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις αναφορικά με το γυναικείο φύλο και την κοινωνική του αξία, θέση και λειτουργία. Κάτι τέτοιο συμβαίνει για παράδειγμα με τις γυναικοκτονίες, τους βιασμούς, τις κλειτοριδεκτομές καθώς και με άλλες μορφές ενδοοικογενειακής βίας. Η εξουσία του άνδρα πάνω στη γυναίκα, ιστορικά και παραδοσιακά εδραιωμένη για αιώνες (αρχικά βασιζόμενη πάνω στη μεγαλύτερη σωματική του ρώμη) είναι αυτή που τροφοδοτεί ακόμη και σήμερα αντιλήψεις ορισμένων ανδρών που αρνούνται να δουν τη γυναίκα ως ισότιμο συνάνθρωπο. Την αντιλαμβάνονται ως αντικείμενο προς χρήση, κτήμα και ιδιοκτησία τους, ως φορέα επιβεβαίωσης της τιμής τους. Όσο μάλιστα η γυναίκα κερδίζει τον αυτοπροσδιορισμό της ως άνθρωπος και προσωπικότητα, διεκδικώντας και κερδίζοντας αναγνώριση, κοινωνική και οικονομική εξέλιξη, αλλά και ελευθερία να ορίζει και να απολαμβάνει τη ζωή και το σώμα της, τόσο τα πράγματα χειροτερεύουν για εκείνους. Η γυναικεία χειραφέτηση εκλαμβάνεται ως δήθεν απειλή και επίθεση στο ανδρικό φύλο και την υποτιθέμενη υπέροχη του, άρα πρέπει να παταχθεί. Η απάντηση εκ μέρους της πολιτείας σε εγκλήματα που έχουν υπόβαθρο μισογυνισμού δεν μπορεί να περιορίζεται σε ποινική διάσταση (που είναι σαφέστατα απαραίτητη), και σε μέτρα ad hoc προστασίας του θύματος που βρίσκεται σε κίνδυνο. Χρειάζεται και την αποδόμηση των αντιλήψεων που προωθούν τις διακρίσεις και τη βία κατά των γυναικών.
Τα τελευταία χρόνια ειδικοί και αρχές ασφαλείας διεθνώς δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον μισογυνισμό, τον αναλύουν ως ιδεολογική έκφραση και τον συνδέουν με ακραίες πολιτικές ιδεολογίες, ακόμη και με διάφορες μορφές εξτρεμιστικής βίας. Η ρητορική του μισογυνισμού δήθεν υπερασπίζεται τη φύση και τη βιολογία, το έθνος, την οικογένεια, την παράδοση, ακόμη και τη θρησκεία ή την ηθική. Στην πραγματικότητα αποτελεί συγκεκαλυμμένο ή απροκάλυπτο «γυναικοφοβικό» λόγο, που δείχνει νοσταλγία για, τις εποχές που η γυναίκα είχε πολύ συγκεκριμένο, περιορισμένο ρόλο στην κοινωνία κατώτερο από αυτόν των ανδρών και συνάμα ελεγχόμενο από τους άνδρες. Ακόμη, παρουσιάζει τη γυναικεία χειραφέτηση ως την αιτία για πολλά και ποικίλα (πραγματικά και μη, παρόντα και μελλοντικά) δεινά όχι μόνο των ανδρών, αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας και του ανθρώπινου γένους. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο έχουν συντελέσει στη διασπορά του μισογυνισμού, δυστυχώς και προς χρήστες του Ίντερνετ που ανήκουν στη νεολαία. Μια σημαντική παρατήρηση πάντως είναι ότι ενίοτε ο μισογυνισμός, οι διακρίσεις και τα στερεότυπα εναντίον των γυναικών έχουν εσωτερικοποιηθεί και υποστηρίζονται και από γυναίκες, οι οποίες έχουν μεγαλώσει και ανατραφεί μέσα σε τέτοια πλαίσια. Έτσι, δέχονται αδιαμαρτύρητα ή και υποστηρίζουν ενεργητικά έναν ρόλο της γυναίκας υποβαθμισμένο και περιορισμένης δυναμικής, μέσα στον οποίον όμως έχουν μάθει να νιώθουν ασφαλείς και “δικαιωμένες” με βάση τον τρόπο που έχουν μεγαλώσει και τις αρχές που έχουν αποδεχτεί. Αντιδρούν εναντίον άλλων γυναικών που κάνουν διαφορετικές επιλογές ζωής, γιατί νιώθουν ότι αυτές θέτουν σε αμφισβήτηση ή και ακυρώνουν τη δική τους πορεία. Σε κάποιες περιπτώσεις δικαιολογούν ακόμη και την κακοποίηση άλλων γυναικών ή και μπορεί να έχουν και ενεργό ρόλο σε αυτήν, ειδικά όταν αυτό ορίζει “η τιμή της οικογένειας”.
Μία δίκαιη και ασφαλής κοινωνία είναι μία κοινωνία η οποία είναι δίκαιη και ασφαλής για όλους, χωρίς διακρίσεις κανενός τύπου, και σίγουρα όχι φύλου. Η προσπάθεια για μια τέτοια κοινωνία σημαίνει χωρίς άλλο παιδεία που καλλιεργεί την ενσυναίσθηση, τον σεβασμό του άλλου προσώπου και της ελευθερίας του, δίχως αστερίσκους. Σημαίνει ακόμη προσπάθεια εξάλειψης συνθηκών και περιστάσεων ανισότητας και θυματοποίησης γυναικών, μόνο και μόνο για τον λόγο ότι είναι γυναίκες. Το αίτημα για ασφάλεια των γυναικών δεν (πρέπει να) αποτελεί αίτημα μόνο των γυναικών, αλλά και των αντρών. Κοινωνία που περιθωριοποιεί ή θέτει σε κίνδυνο τη ζωή και άλλα έννομα αγαθά ομάδας των μελών της, είναι κοινωνία στερούμενη ισορροπίας και ασφάλειας συνολικά. Γι’αυτό και η Ημέρα της Γυναίκας ας είναι αφορμή προβληματισμού για όλους. Άλλωστε, τα προβλήματα των γυναικών αφορούν τις μητέρες, τις κόρες, τις αδελφές, τις συζύγους και συντρόφους των ανδρών, τα πιο κοντινά και αγαπημένα πρόσωπα με τα οποία συμπορεύονται.
*Η Δρ. Μαρία Αλβανού είναι Εγκληματολόγος, Ειδική σε θέματα ασφάλειας - Μέλος ερευνητικής ομάδας ITSTIME
