Η μεταβολή ενεργειακού μοντέλου είναι έτσι κι αλλιώς μια πολυσύνθετη υπόθεση, με γεωπολιτικές, οικονομικές, αναπτυξιακές και κοινωνικές συνέπειες, για κάθε χώρα για κάθε κοινωνική ομάδα, για κάθε πολίτη. Πόσο μάλλον για μια περιοχή στην οποία ο λιγνίτης αποτέλεσε για δεκαετίες το κυρίαρχο αναπτυξιακό προϊόν. Αν και είναι εξαιρετικά δύσκολο να χωρέσεις μέσα σε λίγες γραμμές τόσο μεγάλες αλλαγές, ας προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στα βασικά ερωτήματα. Πάμε να δούμε:
Τι είναι η απολιγνιτοποίηση και πότε ξεκίνησε; Είναι η μείωση του λιγνίτη στο ενεργειακό μείγμα της χώρας. Η μικρότερη συμμετοχή του στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και η υποκατάστασή του από άλλες μορφές, όπως: φυσικό αέριο, φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες, υδροηλεκτρικά κ.α.. Πρακτικά, η μείωση της λιγνιτοπαραγωγής στην Ελλάδα ξεκίνησε από το 2010 και μέσα σε μία δεκαετία είχε περιοριστεί περίπου κατά 50%. Το 2024, χρονιά κατά την οποία οι ΑΠΕ και τα υδροηλεκτρικά κάλυψαν το 50,5% της ζήτησης, ο λιγνίτης περιορίστηκε στο 5,7%. Δεδομένου ότι η εξόρυξη του λιγνίτη εισέφερε ίσως και πάνω από το 40% στην τοπική οικονομία, είναι προφανείς οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις από την απολιγνιτοποίηση.
Τι είναι αυτό που λέμε Μετάβαση; Στο ενεργειακό σκέλος της είναι η αλλαγή προς φιλικότερες για το περιβάλλον μορφές ενέργειας. Στο αναπτυξιακό σημαίνει την εκπόνηση και εφαρμογή ενός σχεδίου για την αλλαγή παραγωγικού μοντέλου στις περιοχές που είχαν υψηλό βαθμό εξάρτησης από την οικονομία του λιγνίτη.
Υπάρχει σχέδιο σήμερα και σε ποιο στάδιο βρίσκεται; Μέχρι το 2019 δεν υπήρχε τίποτα. Ούτε σχέδιο, ούτε όργανα διακυβέρνησης, ούτε πόροι, ούτε διαθέσιμα εδάφη για την εγκατάσταση εναλλακτικών δραστηριοτήτων. Η Ελλάδα ήταν η πρώτη από τις χώρες της ΕΕ που κατέθεσε σχέδιο και ήδη έχουν υλοποιηθεί διάφορες δράσεις του, ενώ έχουν εγκριθεί και χρηματοδοτούνται πολυάριθμες επενδυτικές προτάσεις που θα υλοποιηθούν το αμέσως επόμενο διάστημα. Αναμφίβολα, όμως, η δυναμική και οι συνέπειες της απολιγνιτοποίησης παραμένουν ευδιάκριτα ισχυρότερες από εκείνες της Μετάβασης.
Τότε πως θα κερδηθεί το στοίχημα για τη Δυτική Μακεδονία; Έτσι κι αλλιώς, η υπόθεση της Μετάβασης, που στην τελική της φάση θα έχει αλλάξει ακόμα και το ανάγλυφο της περιοχής, δεν είναι ένα βραχυχρόνιο εγχείρημα και θα μας συνοδεύει για πολλά χρόνια. Σήμερα, βρισκόμαστε στην αρχή του εναλλακτικού αναπτυξιακού σχεδίου, και είναι λογικό αυτό, αν σκεφτεί κανείς το μέγεθος και τη συνθετότητα του πράγματος. Παράλληλα, όμως, ενεργοποιήθηκε και το νέο επενδυτικό πλάνο της ΔΕΗ για την περιοχή, που παρουσιάστηκε προ ημερών και περιλαμβάνει έργα ύψους 5,8 δις ευρώ (αποκαταστάσεις εδαφών, νέες σύγχρονες μονάδες παραγωγής, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, έργα αντλησιοταμίευσης και άλλες μορφές αποθήκευσης, ένα μεγάλο data center κ.α.). Πρόκειται για παρεμβάσεις που αναμένεται να δημιουργήσουν χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας και κυρίως θα καταστήσουν την περιοχή ένα ενεργειακό hub.
Μπορούν, δηλαδή, η Δυτική Μακεδονία και η ΠΕ Κοζάνης από ουραγοί να γίνουν πρωταγωνίστριες στη νέα εποχή; Ο λιγνίτης ήταν ευχή και κατάρα και όχι μόνο περιβαλλοντικά. Ουσιαστικά, ως μονοκαλλιέργεια, είχε ευνουχίσει τις άλλες αναπτυξιακές δυνατότητες του τόπου μας. Γι΄ αυτό και η Μετάβαση είναι ταυτόχρονα απειλή και ευκαιρία. Βρισκόμαστε ακόμα σε ανήφορο. Έχουμε πολλές προκλήσεις να αντιμετωπίσουμε, με πρώτη τη δημογραφική συρρίκνωση. Για πρώτη φορά όμως έχουμε τόσα εργαλεία στη διάθεσή μας, κι αυτό μας κάνει βάσιμα να αισιοδοξούμε. Αυτή την αισιοδοξία θέλουμε να εκπέμψουμε και σε κάθε υποψήφιο επενδυτή αλλά και στα νέα παιδιά, ότι μπορούν να γίνουν μέτοχοι αυτής της αλλαγής, ερχόμενοι να εγκατασταθούν εδώ. Σε έναν φιλόξενο τόπο που αλλάζει ταυτότητα και φιλοδοξεί τα επόμενα χρόνια να αποτελέσει το επίκεντρο της πράσινης ανάπτυξης και της καινοτομίας. Η Δυτική Μακεδονία σας καλωσορίζει.
*Ο Στάθης Κωνσταντινίδης είναι Βουλευτής ΝΔ Κοζάνης, πρώην Υφυπουργός Εσωτερικών (Μακεδονίας και Θράκης)
