Γράφει ο Τάσος Παπαναστασίου
Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η ελληνική εκπαίδευση στα επόμενα χρόνια, κατά τη γνώμη μου η μεγαλύτερη, δεν είναι τα μη κρατικά πανεπιστήμια, δεν είναι οι αλλαγές αναλυτικών προγραμμάτων και η συγγραφή νέων βιβλίων, δεν είναι η βελτίωση στα ποσοστά επιτυχίας στις διάφορες εξετάσεις που μετρούν τις εθνικές επιδόσεις των παιδιών σχολικής ηλικίας, δεν είναι η έλλειψη ουσιαστικών κινήτρων για να γίνει κάποιος/α εκπαιδευτικός, δεν είναι τα κτίρια, οι υποδομές, δεν είναι οι διαδραστικοί πίνακες, δεν είναι οι μαζικοί διορισμοί εκπαιδευτικών, ειδικών παιδαγωγών, ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών, δεν είναι η επιμόρφωση των γονέων για τον ρόλο τους – δεν είναι τίποτε απ’ όλα αυτά…
Αυτά έπρεπε να είναι αντικείμενα της εκπαιδευτικής πολιτικής εδώ και δεκαετίες, χωρίς γίνεται μεγάλη συζήτηση σχετικά, όπως θα έπρεπε για καθετί αυτονόητο.
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει η εκπαίδευση στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια είναι πως εξαιτίας ακριβώς της έλλειψης, της υπολειτουργίας ή της θεοποίησης όλων των παραπάνω, αλλά και επειδή λείπει το βασικότερο απ’ όλα, δηλαδή μία γενναία εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, με μακρόχρονο σχεδιασμό, στρατηγικούς στόχους και τακτικές επιλογές εφαρμογής της, ο δρόμος που υποδεικνύεται στους μαθητές και τις μαθήτριες για την επιτυχία στη ζωή (ό,τι κι αν σημαίνει «επιτυχία») είναι δρόμος μοναχικός, στον οποίο οι δυνατοί θα επιβιώσουν. Θα τα καταφέρουν μόνοι τους – γιατί οι δυνατοί τα καταφέρνουν τελικά μόνοι τους.
Ο δρόμος που υποδεικνύει η κοινωνία διά της θεσμικής εκπαίδευσης στα νεότερα –μη παραγωγικά, ακόμα– μέλη της είναι ένας δρόμος απόλυτης μοναξιάς με μεγάλες πιθανότητας αποτυχίας. Δρόμος στρωμένος με αυταπάτες, με κυριότερη αυτή που υποστηρίζει πως για όλους έχει ο Θεός, δηλαδή πως κανένας δεν θα χαθεί τελικά: με μεγάλη τύχη, με βοήθεια, με χρήματα, τελικά τα παιδιά που βγαίνουν από την εκπαίδευση θα τα καταφέρουν. Θα βρουν κάτι να σπουδάσουν, στο τέλος θα βρουν και μία δουλειά και η ιστορία θα έχει αίσιο τέλος.
Όμως, όπως ξέρουν όσοι ζουν καθημερινά με παιδιά, τα πράγματα είναι πολύ σκληρότερα και δεν υπάρχει καμία πραγματική βάση ώστε να αισιοδοξούμε οι ενήλικες...
Τα παιδιά στην ελληνική εκπαίδευση μαθαίνουν (όχι φυσικά μόνο στην ελληνική εκπαίδευση, αυτό είναι μία από τις μεγαλύτερες «γνωστικές ασυμφωνίες» που θα έλεγαν και οι ψυχολόγοι, είναι τέλος πάντων μία μεγάλη αυταπάτη) πως εάν δεν τα καταφέρεις μόνος σου, επειδή δεν είσαι δυνατός, δεν απομένουν και πολλά να κάνεις.
Και πράγματι δεν υπάρχουν και πολλά να κάνεις όσο εφαρμόζονται σπασμωδικά και αποσπασματικά κάποια μέτρα (όπως αυτά που περιγράφονται παραπάνω ως δυνητικά αυτονόητα). Ίσως είναι εντυπωσιακά κάποιες φορές, δεν ορίζουν όμως έναν οδικό χάρτη για το ποιον πολίτη θέλουμε, δεν ορίζουν τα χαρακτηριστικά του πολίτη που θα αλλάζει διαρκώς την κοινωνία.
Οι νέοι και οι νέες δεν αντιλαμβάνονται (στην πλειοψηφία τους) τον εαυτό τους ως μέλος μίας κοινωνίας που σκοπό της έχει να κάνει τη ζωή στον πλανήτη καλύτερη από ό,τι είναι. Ας τα καταφέρουν αυτοί, και αν τα καταφέρουν, τότε ίσως θα βοηθήσουν και την κοινωνία – αυτό το μήνυμα κυριαρχεί στον δρόμο της θεσμικής εκπαίδευσης.
Και εάν δεν τα καταφέρουν τα παιδιά; Τότε στρέφονται σε συμπεριφορές που εκπλήσσουν με τη βιαιότητά τους, ώστε να τα καταφέρουν κάπου. Η βία έχει κανονικοποιηθεί, έχει γίνει κάπως σαν αποδεκτή. Ο δυνατός επιβιώνει… Αν όχι σε αυτό που του υποδεικνύουν ως επιτυχία η οικογένειά του, η κοινωνία, η εκπαίδευση και άλλοι θεσμοί, θα επιβιώσει αλλού. Θα δείρει για να γίνει ήρωας, να γίνει αποδεκτός, θα απαξιώσει, θα προσβάλλει, θα παρενοχλήσει, θα δοξαστεί μέσω της ατομικής διαδρομής του– και θα ξεμπερδεύει και με τις σπουδές.
Όλοι κάτι θα σπουδάσουν, τελικά. Όλοι θα πιάσουν μια δουλειά. Και τα μοναχικά βήματά τους θα χαράσσουν επιτυχώς, τον δρόμο της συλλογικής αποτυχίας.
Λαμπρές εξαιρέσεις υπάρχουν.
Είναι εξαιρέσεις…
*Ο Τάσος Παπαναστασίου είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας
