Γράφει ο Νίκος Βασιλειάδης*
Αποτελεί βασική σταθερά των διεθνών σχέσεων στην ιστορική διαχρονία η παραδοχή του Ηρακλείτειου δόγματος «Τα πάντα Ρει». Το διεθνές σύστημα είναι αέναο, διαρκώς κινούμενο και μεταβαλλόμενο. Χαρακτηρίζεται από τον ανταγωνισμό ισχύος των δρώντων παικτών, είτε με τη μορφή ήπιας ισχύος (διπλωματία και διαπραγματεύσεις) είτε της σκληρής ισχύος (επιβολή με σύγκρουση και πόλεμο).
Από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας συνήθως είναι πολυπολικό, ενίοτε μονοπολικό (μία υπερδύναμη). Μοναδική παραδειγματική περίπτωση αποτέλεσε η διπολικότητα του διεθνούς συστήματος, μετά το τέλος του Β’ Π.Π., κατά τη διάρκεια της εποχής του Ψυχρού Πολέμου (1945-1990), με μία επιπλέον ιδιαιτερότητα: ο ανταγωνισμός ισχύος των δύο πόλων δεν εδραζόταν σε εθνικές αντιπαλότητες, αλλά σε ιδεολογικοπολιτικά χαρακτηριστικά, καθώς αντιπαραβάλλονταν δύο διαφορετικές κοσμοθεωρίες και κοινωνικοπολιτικά συστήματα.
Προσέτι, ο περασμένος αιώνας καταγράφηκε στην ιστορία ως ο αιώνας των πολεμικών συγκρούσεων, καθώς έλαβαν χώρα δύο αιματηρές παγκόσμιες συγκρούσεις, με εκατόμβες εκατομμυρίων θυμάτων, μαχομένων και αμάχων. Και στις δύο περιπτώσεις, υπήρχε μία σχεδόν ταυτόσημη διάταξη στη σύγκρουση των ίδιων ουσιαστικά στρατοπέδων, με την ίδια κατάληξη.
Προσωπικά, δε συμμερίζομαι την άποψη πως η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, παρά μόνον ως κακόγουστη φάρσα. Τα ιστορικά διατρέξαντα του προηγούμενου αιώνα το επιβεβαιώνουν.
Σήμερα, τριάντα πέντε (35) χρόνια μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, βρισκόμαστε στο μεταίχμιο μίας κοσμογονικής αλλαγής. Εδώ και λίγα χρόνια το διεθνές σύστημα, ξανάγινε πολυπολικό, με την ανάδυση στο προσκήνιο και νέων δρώντων παικτών, όπως π.χ. της Κίνας. Ο «κίνδυνος» της πολιτικής, τεχνολογικής, οικονομικής (πρωτίστως) και στρατιωτικής της κυριαρχίας (με δεδομένη την πληθυσμιακή της υπεροχή) οδήγησε σε «πολυμορφικές» διαδικασίες επανατοποθέτησης των ρόλων των δρώντων παικτών.
Και εδώ καθοριστική σημασία έχουν, όπως πάντα, τα πρόσωπα. Οι προσωπικότητες και οι ηγεσίες είναι αυτές που κινούν τον ρου της ιστορίας προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Τοιουτοτρόπως, συνέβη κάτι το καινοφανές. Οι διαιρέσεις άλλαξαν ταυτοτικό πρόσημο, οι κοινωνίες αλλά και οι «παραδοσιακές σύμμαχίες» διχάστηκαν.
Ωσαύτως, κυριάρχησε η σύγκρουση ανάμεσα σε δύο αντιλήψεις, που συνιστούν πλέον τη νέα οριζόντια και κάθετη διαίρεση των λαών: αφενός, η «παγκοσμιοποίηση», η πολτοποίηση των μαζών και των Εθνών, η woke agenda, η ανακάλυψη πολλών φύλλων, πέραν του αρσενικού και του θηλυκού, η λαθραία εισβολή – αντικατάσταση πληθυσμών κυρίως στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, η ισλαμοποίηση, η πνευματική και ηθική παρακμή με την οικονομική ένδεια, τα προσωπικά οικονομικά συμφέροντα που οδήγησαν σε αναφλέξεις – συγκρούσεις, και, αφετέρου, η προβολή της εθνικής ταυτότητας, η προσήλωση σε παραδοσιακές αξίες και παραδόσεις, η πρόταξη της «ασφάλειας» των πολιτών, η προτεραιοποίηση των εθνικών συμφερόντων κ.α.
Επίσης, μία διακριτή και σημαντική διαφορά στο ψηφιδωτό της «νέας» πραγματικότητας είναι ο ρόλος της Ευρώπης. Ενώ στο παρελθόν ήταν το κατεξοχήν πεδίο της σύγκρουσης των πρωταγωνιστών, σήμερα η γηραιά ήπειρος είναι, με δική της ευθύνη, ουραγός των εξελίξεων. Μία κουρασμένη Ευρώπη, με ηγεσίες κατώτερες των περιστάσεων, σε βαθιά ταυτοτική και οικονομική περιδίνηση, αναζητά αώρως και σε λάθος συγκυρία την πολιτική και στρατιωτική της χειραφέτηση, με κίνδυνο πρόκλησης μίας νέας, ολέθριας παγκόσμιας σύγκρουσης. Και, ενώ η επικράτηση του πρώην δυτικού συνασπισμού είχε ως προμετωπίδα τα δημοκρατικά δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες, ακυρώνουν αποτελέσματα της λαϊκής βούλησης (εκλογές) σε χώρα – μέλος της Ε.Ε.. Και, ενώ κατακεραυνώνει (σωστά) την παράνομη εισβολή της Ρωσίας, κλείνει τα μάτια στην παράνομη εισβολή και κατοχή μέρους επίσης κράτους – μέλους της Ε.Ε. (Κύπρος), καλώντας μάλιστα τον «θύτη» στη σύνοδο στο Λονδίνο, αγνοώντας τον «χρήσιμο» σύμμαχο, την Ελλάδα! Το παράδοξο και οξύμωρο βέβαια είναι η ταύτιση και συμπόρευση των αντιπάλων των προηγούμενων παγκόσμιων πολέμων!
Προφανώς, η εκλογή Τραμπ στην ηγεσία των ΗΠΑ υπήρξε ο καταλύτης και επιταχυντής των εξελίξεων. Με δεδομένη την απόλυτη κυριαρχία του για τα δύο τουλάχιστον επόμενα έτη, με το σύνθημα «Make America Great Again» προσπαθεί να διαμορφώσει τάχιστα το νέο πεδίο στο διεθνές σύστημα. Έκλεισε άμεσα εκεχειρία στη Μέση Ανατολή, προσπαθεί να τελειώσει τον πόλεμο στην Ουκρανία, προχώρησε στην επιβολή δασμών στην Ευρώπη και στην Κίνα, θέτει ευθέως επαναπροσδιορισμό του ρόλου και του τρόπου συμμετοχής των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, πέτυχε την δωρεάν διέλευση από τη διώρυγα του Παναμά (σύνδεση με Ειρηνικό Ωκεανό), «έκλεισε» τα σύνορα στους λαθραίους μετανάστες και στους διακινητές ναρκωτικών . Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες είναι στοχοπροσηλωμένες στην αντιμετώπιση του κινεζικού κινδύνου (δόγμα Κίσσιγκερ).
Συνεκδοχικά, η ανθρωπότητα βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο. Με ιστορική αναγωγή βρισκόμαστε σε μία Νέα Γιάλτα. Μόνον που αυτήν τη φορά, αντιθετικά με τα προηγούμενα ιστορικά παραδείγματα, έχουμε εναλλαγή ρόλων και στρατοπέδων. Το πεδίο είναι ακόμα πολύ ρευστό, μία κινούμενη άμμος. Ο όλβιος αξιακός χαρακτήρας της Ιστορίας μας βοηθά να διαγνώσουμε την κατάληξη των εξελίξεων στη διπλωματική σκακιέρα. Την απάντηση στα διατρέξαντα μας τη δίνει ο πατέρας των Διεθνών Σχέσεων, ο Θουκυδίδης.
Ο Θουκυδίδης λοιπόν αντιλαμβάνεται την ισχύ ως έναν πολύ καθοριστικό παράγοντα για τις διακρατικές σχέσεις. Δεν ενδίδει όμως ούτε στο δίκαιο του ισχυρότερου -όπως οι σοφιστές- ούτε στο δίκαιο ως αφηρημένη έννοια αλλά επιχειρεί να θέσει το ζήτημα πραγματιστικά και ρεαλιστικά, προσπαθώντας να βρει χώρο για την ύπαρξη του δικαίου σε αυτό που ονομάζουμε διεθνείς σχέσεις. «Είναι λοιπόν άξιοι επαίνου όσοι, έχοντας κατορθώσει σύμφωνα με την ανθρώπινη φύση να κυριαρχούν επάνω σε άλλους, να συμπεριφέρονται δικαιότερα απ’ όσο τους επιτρέπει η δύναμή τους. Πιστεύουμε πως αν έρχονταν άλλοι στη δική μας θέση θα αποδεικνυόταν με το παραπάνω αν είμαστε ή όχι μετριοπαθείς». Εδώ λοιπόν παρατηρείται μια σύμπηξη της ισχύος και του δικαίου, η οποία αποφέρει δόξα στον κυρίαρχο. Αυτή την θέση φαίνεται να ενστερνίζεται και ο Θουκυδίδης.
Όποιος λοιπόν παρ’ εκτός από την ισχύ εξυπηρετεί και το δίκαιο είναι αυτός που θα κυριαρχήσει στη νέα διαμορφούμενη πραγματικότητα. Και αυτοί που θα ακολουθήσουν, θα βρίσκονται στη σωστή πλευρά της ιστορίας.
*O Νίκος Βασιλειάδης είναι Δικηγόρος και Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών Πανεπιστημίου Μακεδονίας
