Συγκεκριμένα ο ομότιμος καθηγητής Οικονομικών στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, αναλύει διεξοδικά τους λόγους για τους οποίους ο πρόεδρος των ΗΠΑ προχώρησε στην επιβολή των δασμών με ληστρικά ποσοστά για ορισμένα κράτη του κόσμου και κάνει λόγο για «παγκόσμιο οικονομικό σοκ» αλλά και για μία κατάσταση που αν δεν προσεχθεί, μπορεί να εξελιχθεί σε έναν εμπορικό πόλεμο ο οποίος μπορεί να είναι αναίμακτος και να μην στοιχίζει ανθρώπινες ζωές, αλλά θα έχει τα ίδια δραματικά αποτελέσματα όπως αυτός που διεξάγεται με όπλα.
Επίσης αναφέρεται στις συνέπειες των δασμών τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στην Ελλάδα και υπογραμμίζει ότι για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση θα πρέπει άμεσα να συγκληθεί μια σύνοδος ηγετών, η οποία θα εξετάσει το ενδεχόμενο της συναινετικής προσέγγισης προκειμένου να μην υπάρξει ανταγωνισμός ως προς τα αντίμετρα που ενδεχόμενως να προκαλούσαν ένα ράλι αυξήσεων των δασμών ως απάντηση από την πλευρά των ΗΠΑ.
Συνέντευξη στον Θωμά Καλέση
Κύριε Χατζηπαναγιώτου διαβάζουμε σήμερα στον Τύπο τίτλους με λέξεις όπως «Αρμαγεδδών» ή «τυφώνας» αναφορικά με τους εμπορικούς δασμούς που επέβαλλε ο Ντόναλντ Τραμπ. Τελικά, τι είναι αυτό που άλλαξε τόσο πολύ τη ζωή μας από το βράδυ της Τετάρτης (2/4);
Καταρχάς εγώ σε πρώτη φάση θα ήμουν πολύ επιφυλακτικός στη χρησιμοποίηση τέτοιου είδους χαρακτηρισμών που τέμνουν λίγο στη συντέλεια του κόσμου. Σαφέστατα, βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα κατάσταση πραγμάτων σε σχέση με αυτό που ξέραμε. Ουσιαστικά τι είναι αυτό που ξέραμε; Ότι τα τελευταία 30 - 40 χρόνια αυτό που επικρατεί στην Παγκόσμια Οικονομία είναι οι προσπάθειες που έχουν γίνει από όλα τα συμβαλλόμενα μέρη και από τους επιβλέποντες διεθνείς οργανισμούς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, οι χώρες οι οποίες συμμετέχουν σε όλα αυτά τα φόρα, να προάγουν τη λεγόμενη ελευθεροποίηση του εμπορίου. Όχι φιλελευθεροποίηση που είναι ο όρος που χρησιμοποιείται σήμερα και είναι εντελώς λανθασμένος. Το διεθνές εμπόριο δεν φιλελευθεροποιείται αλλά ελευθεροποιείται από διάφορους περιορισμούς και από διάφορα εμπόδια που για διαφόρους λόγους και αιτίες, ορισμένα κράτη επιβάλουν με σκοπό να πετύχουν κάποιους δικούς τους εθνικούς σκοπούς.
Άρα υπάρχει μια ελευθεροποίηση από αυτή την κατάσταση και αυτό ήταν η μείωση δασμών, η μείωση επιδοτήσεων στις εξαγωγές, πλαίσια ρυθμιστικά τα οποία ουσιαστικά θα επέτρεπαν την όσο το δυνατόν πιο ελεύθερη μετακίνηση παραγωγικών συντελεστών και κεφαλαίων. Όλες αυτές οι ενέργειες που είχαμε συνηθίσει τα τελευταία περίπου 40 χρόνια, να βλέπουμε δηλαδή, την Παγκόσμια Οικονομία όσο το δυνατόν σε ένα ομοιογενές πλαίσιο, μέσα στο οποίο η κάθε χώρα θα ασκούσε τις προς όφελός της εμπορικές συναλλαγές.
Αυτή λοιπόν είναι η ιστορία που έχουμε πλέον πίσω μας. Διότι αυτή τη στιγμή περνάμε σε μια νέα κατάσταση πραγμάτων, όπου μία από αυτές τις χώρες, η οποία σαφέστατα και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους και πρωτοπόρους παράγοντες της Παγκόσμιας Οικονομίας και συγκεκριμένα οι ΗΠΑ, ουσιαστικά θέτουν εν αμφιβόλω το πλαίσιο στο οποίο αναφερθήκαμε προηγουμένως. Λένε δηλαδή ότι αυτός ο τρόπος τα τελευταία χρόνια δεν δούλεψε υπέρ μας, η Ευρώπη μας κοροϊδεύει και μας χρησιμοποιεί, η Κίνα και ο υπόλοιπος κόσμος κάνουν το ίδιο, άρα λοιπόν όπως είπε και ο κ. Τραμπ «τώρα είναι η σειρά μας, να τους κάνουμε ό,τι μας έκαναν» και εξαγγέλει ένα ευρύ φάσμα μέτρων εμπορικής πολιτικής εν προκειμένω δασμών και κάποιων άλλων μη δασμολογικών περιορισμών και ρυθμίσεων προκειμένου να περιστείλει εξαγωγές άλλων χωρών στην αγορά των Ηνωμένων Πολιτείων. Παράλληλα με βάση τις πολιτικές βλέψεις, έχουν ανακοινωθεί και φόροι της τάξεως του 10%, του 20%, του 50%.
Αρχικά στοχοποιήθηκαν κάποιες χώρες όπως η Κίνα, όπως η ΕΕ, ο Καναδάς, το Μεξικό με μία σειρά δασμών της τάξεως περίπου κατά μ.ο. του 20% με 25% και τώρα επ' αυτών ανακοινώνεται κι ένας "φλατ" -αν μπορώ να τον ονομάσω έτσι- φόρος της τάξεως του 10% πάνω σε όλες τις εισαγωγές απ' όπου και αν προέρχονται, συν το οτιδήποτε άλλο έχει προαγγελθεί για ορισμένες χώρες.
Άρα τώρα, οι δασμοί στα κινεζικά προϊόντα θα φτάσουν περίπου στο 50%, της Ευρώπης στο 40% κοκ. Αυτή η πολιτική εδράζεται από το γεγονός ότι:
- 1ον: Ουσιαστικά ο ανταγωνισμός με αυτές τις χώρες κατά κάποιο τρόπο έφερε τις ΗΠΑ σε μία δυσχερή θέση, δηλαδή, περιόρισε την βιομηχανική της ανάπτυξη, περιόρισε τις υπηρεσίες της, οι επενδύσεις και τα κεφάλαια έφυγαν από την Αμερική και πήγαν σε άλλες χώρες και
- 2ον: Οι άλλες χώρες αντιμετώπισαν τις ΗΠΑ με κατά κάποιο τρόπο άδικο. Είπε δηλαδή ο κ. Τραμπ ότι ενώ η Ευρώπη έχει βάλει περίπου 60% δασμούς στα δικά μας προϊόντα, εμείς επιβάλουμε δασμούς της τάξεως του 40% άρα και πάλι είμαστε καλοί απέναντι στους Ευρωπαίους.
Όλο αυτό το πλέγμα ουσιαστικά όπως καταλαβαίνουμε έχει σοβαρές οικονομικές συνέπειες. Οικονομικές συνέπειες οι οποίες κατά κάποιο τρόπο δεν αφήνουν καμία χώρα -είτε αυτή επιβάλλει αυτά τα μέτρα, είτε είναι από αυτές στις οποίες επιβάλλονται τα μέτρα- αλώβητη. Συνεπώς αν κάποιος σκεφτεί τι είναι ένας δασμός, ουσιαστικά πρόκειται για έναν φόρο πάνω στις εισαγωγές. Και ως φόρος πάνω στις εισαγωγές, σημαίνει δύο πράγματα:
- 1ον: Έμμεσος φόρος επί των καταναλωτών και
- 2ον: Εμμέσως πλην σαφώς επιδότηση στην εγχώρια παραγωγή.
Ουσιαστικά δηλαδή αυξάνεται η διεθνής τιμή ενός συγκεκριμένου προϊόντος, το οποίο στις διεθνείς αγορές το αγοράζω π.χ. "10" κι όταν φτάσει στα συνορά μου από εκεί και πέρα η τιμή του ανεβαίνει στο "11". Αυτή η εγχώρια τιμή "11" ουσιαστικά επιβαρύνει τον εγχώριο καταναλωτή αλλά ταυτόχρονα αποτελεί κι ένα κίνητρο για τον παραγωγό να πει ότι με αυτόν τον εγχώριο δασμό η τιμή για μένα είναι "11" αντί για "10". Που σημαίνει δηλαδή ότι εδώ έχουμε μια έμμεση επιδότηση.
Άρα κάποιος θα πει ότι από τη μια υποφέρουν οι καταναλωτές, που τώρα πρέπει να πληρώσουν υψηλότερο κόστος σε σχέση με αυτό που πλήρωναν πριν, αλλά από την άλλη κάποιος μπορεί να πει ότι αυτό είναι καλό για τους παραγωγούς. Διότι αυτός που μέχρι τώρα έπαιρνε "10" τώρα θα πάρει "11".
Εδώ θα πρέπει να βάλουμε μια άνω τελεία και να ρωτήσουμε. Ποιος παραγωγός θα πάρει "11"; Θα πάρει ο παραγωγός ο οποίος ουσιαστικά παράγει το εγχώριο προϊόν. Και τι θα γίνει με τους παραγωγούς που παράγουν άλλους είδους προϊόντα από αυτά που η χώρα εξάγει; Αυτοί οι παραγωγοί δεν θα πάρουν "11". Θα πάρουν χαμηλότερη τιμή από αυτή που έπαιρναν μέχρι τώρα. Άρα ένα κομμάτι της εγχώριας παραγωγής θα ζημιωθεί από τον δασμό πάνω στις εισαγωγές. Ο δασμός πάνω στις εισαγωγές, θα ωφελήσει κλάδους οι οποίοι είναι ανταγωνιστικοί των εισαγωγών αλλά θα βλάψει κλάδους που δεν είναι ανταγωνιστικοί επί των εισαγωγών.
Και αν πάλι κάποιος σκεφτεί ποια προϊόντα εξάγει μία χώρα και ποια προϊόντα εισάγει; Συνήθως μία χώρα εξάγει τα προϊόντα στα οποία είναι καλή κι έχει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα. Η ίδια χώρα εισάγει προϊόντα στα οποία είναι λιγότερο καλή. Αυτό σημαίνει ότι υπ' αυτή την έννοια ο δασμός επιβαρύνει και ζημιώνει τον εξαγωγικό τομέα μιας οικονομίας. Δημιουργείται δηλαδή μια στρέβλωση, μία πολύ σημαντική στρέβλωση στην οικονομία. Η οποία σημαντική στρέβλωση τόσο στην κατανάλωση, όσο και στην παραγωγή δημιουργεί ένα υψηλό κόστος. Και αυτό το υψηλό κόστος, ουσιαστικά, έστω και αν δεν φαίνεται επιβαρύνει και τους καταναλωτές και την παραγωγική διαδικασία, ήτοι την παραγωγική διαδικασία εισοδήματος μιας χώρας. Πράγματα δηλαδή που πρέπει να εκτιμηθούν για να δούμε ποιο είναι το κόστος - όφελος αυτής της ιστορίας.
Το δεύτερο κομμάτι που αναρωτιέται κανείς είναι το πώς έχουν προκύψει οι δασμοί που ανακοινώνονται οι οποίοι είνα και... κάπως στρογγυλοποιημένοι. Αν και η κυβέρνηση Τραμπ έδωσε ένα report αναφορικά με το πώς προέκυψαν αυτές οι στρογγυλοποιήσεις, εξακολουθούμε να αναρωτιόμαστε. Γιατί 10% και όχι 11%; Γιατί 25% και όχι 23%;
Αυτό αν μη τι άλλο δείχνει ότι μιλάμε για κάποια μέτρα που εξαγγέλονται, για τα οποία μάλλον δεν υπάρχει κάποια συστηματική και οικονομική ανάλυση ή κάποια μεθολογία η οποία θα αποδείκνυε ότι πραγματικά ο δασμός πρέπει να είναι 10% και όχι 11%.
Πρέπει να είναι 25% και όχι 24% ή 26%. Αν λοιπόν οι ανακοίνωσεις αυτών των δασμών είναι εντελώς τυχαίες, γιατί πολύ απλά είπαμε «πολύ ωραία, ας πούμε ένα στρογγυλό νούμερο για να είμαστε εντάξει» καταλαβαίνετε ότι αυτές οι συστημικές ζημιές που θα προκληθούν τόσο στις ΗΠΑ αλλά όσο και στους εμπορικούς εταίρους, θα είναι ακόμη μεγαλύτερες. Όταν ο γιατρός μου λέει «θα παίρνεις ένα χαπάκι της αντιβίωσης το πρωί κι ένα το βράδυ», εάν εγώ πάρω δύο το πρωί και δύο το βράδυ πιθανότατα η αντιβίωση να με βλάψει τελικά. Κάτι παρόμοιο είναι και ο δασμός.
Επίσης ένα ακόμη στοιχείο που απουσιάζει από τον δημόσιο διάλογο και οι άνθρωποι που ασχολούνται με αυτή την πολιτική το αναμένουν ως «χαρτί» που θα παιχτεί αργότερα, είναι τα λεγόμενα αντι-μέτρα. Άρα λοιπόν δασμοί από τη μία πλευρά, δασμοί από την άλλη, υπάρχει τελικά περίπτωση στο τέλος της ημέρας αυτό το σύνθετο και στρεβλό περιβάλλον να αποβεί προς όφελος κανενός; Αυτό είναι ένα μεγάλο ερωτηματικό και άρα λοιπόν πάλι επίδερμικά και επιφανειακά οι εξαγγελίες αυτές δεν έχουν ή τουλάχιστον δεν φαίνεται να μας δίνουν μια πιο καθαρή και συγκεκριμένη εικόνα εάν έχει υπολογιστεί, εάν έχει ληφθεί υπόψη και ποιο θα είναι το μέγεθος του κόστους που θα υποστεί η αμερικανική οικονομία, λόγω των αντιμέτρων που θα λάβουν αντίστοιχα η Κίνα, ο Καναδάς, η Ευρώπη. Και βέβαια δεν θέλουμε σε καμία περίπτωση να σκεφτούμε ότι θα μπούμε σε έναν άτυπο ανταγωνισμό σχετικά με το ποιες χώρες θα ανακοινώσουν μεγαλύτερους δασμούς, στους οποίους θα απαντήσουν με τη σειρά τους οι ΗΠΑ.
Τι επιπτώσεις θα έχει στις ΗΠΑ αυτή η πολιτική;
Μέχρι στιγμής έχουμε μόνο κάποιες προσεγγίσεις που αφορούν τα έσοδα που θα δημιουργηθούν για την αμερικανική οικονομία, όμως σε γενικές γραμμές πρόκειται για μια πολιτική που δεν θα αφήσει τις ΗΠΑ αλώβητες. Διότι ουσιαστικά πρόκειται η πολιτική αυτή αποξενώνει μια μεγάλη οικονομία από τις υπόλοιπες μεγάλες οικονομίες που αποτελούν εμπορικούς εταίρους. Κι έπειτα, οι δασμοί που είναι φόροι των εισαγωγών, θα είναι σε θέση να αντισταθμίσουν φόρους συνολικής κατανάλωσης (βλ. ΦΠΑ); Διότι οι εισαγωγές, άρα και ο φόρος πάνω στις εισαγωγές είναι ένα μικρό μέρος της συνολικής κατανάλωσης που κάνει μια χώρα. Αυτό σημαίνει ότι εάν προσπαθήσεις να αντισταθμίσεις έναν δασμό, με έναν δασμό πάνω σε μία μεγαλύτερη φορολογική βάση, αυτό το 10% ή το 30% σου φτάνει; Ή μήπως για να μπορέσεις να κάνεις αυτή την αντιστάθμιση ο δασμός θα πρέπει να είναι της τάξεως του 60 με 70%;
Το ίδιο και με τον φόρο επί των εισοδημάτων. Η εξαγγελία ειναι πως οι δασμοί και τα έσοδα από αυτούς τους δασμούς ουσιαστικά θα επιτρέψουν στη χώρα να δημιουργήσει ένα δημοσιονομικό πλεόνασμα από άλλες πηγές κι έπειτα να προχωρήσει στη μείωση του φόρου εισοδήματος. Μα για σκεφτείτε το μέγεθος του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος των ΗΠΑ και τι φόροι πρέπει να υπάρξουν πάνω στις εισαγωγές προκειμένου να μπορέσει να αντισταθμίσει την εξαγγελούμενη απώλεια από φόρους εισοδήματος με τους δασμούς. Όλα αυτά τα πράγματα ουσιαστικά, περιπλέκουν αυτή την ιστορία. Το γεγονός ότι η Αμερική είναι μία χώρα που έχει μεγάλα εμπορικά ελλείμματα και με την Ευρώπη και με την Κίνα και αντίστοιχα σε κάποιο βαθμό και με τον Καναδά και με το Μεξικό είναι κάτι το οποίο ένας δασμός από μόνος του, δεν είμαστε βέβαιοι ότι μπορεί να διορθώσει.
Δεύτερον, τα ελλείμματα αυτά που έχουν οι ΗΠΑ με διάφορες χώρες πρέπει να δει κανείς πάνω σε τι προϊόντα επιβάλλονται. Για παράδειγμα το έλλειμμα των ΗΠΑ με τον Καναδά οφείλεται σε πρώτες ύλες ή σε εξαρτήματα που χρησιμοποιεί η αυτοκινητοβιομηχανία των Ηνωμένων Πολιτειών. Μα αν επιβάλλεις δασμούς πάνω σε αυτές τις εισαγωγές των πρώτων υλών και των ενδιάμεσων προϊοντων τον πρώτο που ζημιώνεις είναι τον ίδιο τον Αμερικανό καταναλωτή. Διότι το πρώτο προϊόν που θα κληθεί να αγοράσει, έστω και αν έχει παραχθεί στην Αμερική είναι κατά πολύ ακριβότερο. Και γιατί; Γιατί επέβαλες δασμούς στις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται για να παραχθεί αυτό το προϊόν.
Αντιλαμβάνεστε, λοιπόν, πως όλα αυτά τα στοιχεία μαζί συνθέτουν ένα πολύ δύσκολο περιβάλλον, το οποίο εάν πράγματι οι χώρες αυτές αναγνωρίσουν πως όντως υπάρχει και πρέπει να διορθωθεί, εκείνο που πρέπει να ακολουθήσει πρώτα από όλα, είναι μια συζήτηση στρογγυλής τραπέζης που θα αναφέρει ποιο είναι το πρόβλημα, πώς μπορούμε να το διορθώσουμε με έναν συναινετικό τρόπο, ώστε να γίνουν διορθωτικές κινήσεις που θα περιστείλουν όλες αυτές τις διαταραχές και όλες αυτές τις διαρθρωτικές αναρχίες που δημιουργεί η εξαγγελία επιβολής δασμών μιας χώρας έναντι κάποιων άλλων, που θα αποτελέσει ντόμινο και ταυτόχρονα κήρυξη εμπορικού πολέμου.
Πάρα πολλές φορές λέω, ότι το διεθνές περιβάλλον και εν προκειμένω αυτές οι διεθνείς οικονομικές σχέσεις είναι ένας πάρα πολύ σοβαρός εμπορικός πόλεμος, ο οποίος μπορεί να είναι αναίμακτος και χωρίς την απώλεια ανθρώπινων ζωών, αλλά που οι συνέπειές του είναι εξίσου δραματικές όπως ενός πολέμου με όπλα. Είναι ένα σοκ, το οποίο για να αποφευχθεί θα πρέπει να υπάρξει μια συναινετική προσέγγιση. Ας ελπίσουμε πως αυτό το σοκ που προς το παρόν έχει αρνητικό πρόσημο θα ευαισθητοποιήσει τους πάντες και θα καταδείξει ότι πράγματι υπάρχουν περιθώρια ώστε να διατηρηθεί το status quo του σχετικά ελεύθερου εμπορίου που θα λειτουργεί προς όφελος όλων.
Η ιστορία των προηγούμενων δεκαετιών και εν προκειμένω των δύο προηγούμενων αιώνων συνηγορεί προς αυτή την κατεύθυνση. Απλώς οι οικονομίες μας σήμερα είναι πολύ πιο σύνθετες, είναι πολύ πιο πολύπλευρες, αλλά δεν παύει μια χώρα μέσα σε αυτό το πλαίσιο, να εκμεταλλεύεται τα μειονεκτήματα κάποιας άλλης με τελικό σκοπό να μπορούν οι άνθρωποι στις οικονομίες να ευημερούν. Αυτή είναι και η έννοια του εμπορίου.
-Για να το μπορέσουμε να το "μαζέψουμε" κάπως όλο αυτό: Ποιος είναι ο άμεσος αντίκτυπος που μπορεί να έχουν αυτοί οι δασμοί τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση;
Εγώ θα ξεκινήσω από την Ευρωπαϊκή Ένωση για να καταλήξω στην Ελλάδα. Διότι, ουσιαστικά οι εμπορικές μας σχέσεις με όλο τον υπόλοιπο κόσμο περιλαμβανομένων και των ΗΠΑ, καθορίζονται από τους κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελλάδα για παράδειγμα από μόνη της, έστω και αν πλήττεται σοβαρά από τους δασμούς των ΗΠΑ, δεν μπορεί να επιβάλλει δικούς της δασμούς στις εισαγωγές αμερικανικών προϊόντων. Είναι δασμοί της ΕΕ. Η Ένωση είναι αυτή που θα αποφασίσει, εάν οι εισαγωγές των αμερικανικών προϊόντων στην ενοποιημένη ευρωπαϊκή αγορά μέρος της οποίας είναι και η ελληνική θα υποστούν κάποιες αντισταθμιστικές συνέπειες και σε τι βαθμό θα υπάρξουν αυτές. Μέτρο που θα πρέπει στη συνέχεια να το ακολουθήσουμε κι εμείς.
Συνεπώς δεν έχουμε κανέναν βαθμό ελευθερίας σε αυτό το πράγμα. Άρα λοιπόν εδώ η ΕΕ προκειμένου να κινηθεί στο πνεύμα προστασίας των συμφερόντων των Ευρωπαίων παραγωγών, καταναλωτών, επενδυτών, οικονομικών παραγόντων κοκ, προς το παρόν κρατάει μια επιφυλακτική στάση λέγοντας ότι πρέπει να δούμε το θέμα λίγο πιο προσεκτικά. Σαφώς θα αντιδράσουμε, αλλά ας το δούμε πιο προσεκτικά, αναλογιζόμενοι ότι δεν πάμε να κάνουμε το "10" , "11", γιατί δεν ξέρουμε αν αυτό το πράγμα θα δουλέψει προς όφελός μας.
-Άρα πρέπει ενδεχομένως να πάμε σε μία διαβούλευση, σε μία συζήτηση, σε μια συνάντηση κορυφής...
Ακριβώς. Κι αυτό που επί της ουσίας η ΕΕ αντιπροτείνει είναι μια περιστολή για να δούμε πιο εύσχημους τρόπους ώστε να διορθώσουμε αυτή τη δυσμενή κατάσταση που υπάρχει αυτή τη στιγμή. Ναι, θα χρειαστεί να γίνουν κάποιες παρεμβάσεις, κάποιες διορθωτικές κινήσεις αλλά αυτό θα το δείξει ο χρόνος. Σαφέστατα δε, η ευρωπαϊκή αγορά δεν θα μείνει αλώβητη από τους δασμούς όχι τουλάχιστον από αυτούς οι οποίοι είναι ζημιογόνοι. Θα είναι όμως άραγε το ίδιο ζημιογόνοι για μια αγορά όπως η γερμανική και το ίδιο για μια μικρότερη όπως είναι αυτή της Ελλάδας; Το πιθανότερο είναι ότι η γερμανική οικονομία θα υποφέρει πολύ περισσότερο από τη δική μας. Είναι κατανοητό αυτό νομίζω. Μιλάμε για μια οικονομία με πολύ μεγαλύτερο εξαγωγικό προσανατολισμό, μια οικονομία με αυτοκινητοβιομηχανίες, είναι βέβαιο ότι θα πληγεί πολύ περισσότερο από μια μικρότερη οικονομία της οποίας η εμπορική σχέση με την Αμερική δεν είναι τόσο μεγάλη.
