Η έκθεσή του στην Αγιορείτικη Εστία με τίτλο «Η Σκηνή του Αθέατου: Το Άγιον Όρος του Tomasz Mościcki» είναι η κορύφωση μιας διαρκούς και σταθερής επαφής με τον μοναδικό αυτόν τόπο. Επιβλητικές εικόνες του Αγίου Όρους και μεταφυσικές στιγμές στις μονές,που δίνουν μια άλλη διάσταση του χρόνου και του πνεύματος, προσφέρουν στον επισκέπτη μια μοναδική ευκαιρία να δει το Άγιο Όρος μέσα από τα μάτια ενός ανθρώπου που έχει αφιερώσει χρόνια προσπαθώντας να κατανοήσει και να αποτυπώσει την ουσία του.
«Πέρυσι ήταν η 19η φορά που επισκέφτηκα το Άγιο Όρος. Έκανα κάποιο διάλειμμα μόνο λόγω του COVID. Έχω επισκεφτεί όλες τις μονές. Οπότε μπορώ να πω ότι είμαι ένας πολύ προνομιούχος άνθρωπος, γιατί έχω δει τα πιο σημαντικά μέρη του Αγίου Όρους και πολλά από μέσα», λέει ο Tomasz Mościcki στη συνέντευξή του στα Μακεδονικά Νέα.
O διεθνούς φήμης Πολωνός φωτογράφος Tomasz Mościcki
Συνέντευξη στη Χρύσα Νάνου
Δεν ξεκινήσατε την πορεία σας ως φωτογράφος, αλλά ως θεωρητικός και κριτικός θεάτρου.
Ναι, αν και από 14 χρονών πήρα την πρώτη μου κάμερα και άρχισα να ενδιαφέρομαι για τη φωτογραφία. Αργότερα σπούδασα στην Ακαδημία Θεάτρου, δοκίμασα και την υποκριτική, αλλά συνειδητοποίησα ότι δεν ήταν για μένα η σκηνή, ήμουν πολύ ντροπαλός, και οι καθηγητές μου με διαβεβαίωσαν ότι δεν ήταν αυτό το πεδίο μου. Φυσικά δεν ξαναπάτησα στη σκηνή. Όμως το θέατρο, για μένα, παραμένει πολύ σημαντικό κι έχω ασχοληθεί επαγγελματικά με τον χώρο αυτόν για 40 χρόνια.
Πώς γεννήθηκε το ενδιαφέρον σας για το Άγιο Όρος; Τι γνωρίζατε γι’ αυτό μεγαλώνοντας στην κομμουνιστική τότε Πολωνία;
Όλα ξεκίνησαν από κάτι που είδα όταν ήμουν παιδί, 10-11 χρονών,στη δημόσια τηλεόραση, η οποία αν εξαιρέσεις την προπαγάνδα, ήταν καλή τηλεόραση. Είδα λοιπόν ένα ντοκιμαντέρ για το Άγιο Όρος και ήταν τόσο ισχυρή η εντύπωση που μου άφησε που το θυμάμαι ακόμη. Χρόνια αργότερα, το 1989, με την πτώση του κομμουνισμού, προσφέρθηκε στη μητέρα μου μια διπλωματική θέση στην Κύπρο και την ακολούθησα. Είχα αρχίσει να ασχολούμαι με τη φωτογραφία και πήρα μαζί τις κάμερές μου, οι οποίες ήταν πολύ φτωχές, ρωσικές Ζενίθ, ο μοναδικός εξοπλισμός που διέθεταν τότε οι νέοι στην Πολωνία. Στην Κύπρο είδα για πρώτη φορά το μεσογειακό τοπίο, τόσο διαφορετικό από αυτό της Πολωνίας, και το αγάπησα.Στην Κύπρο μάλιστα, στη Λευκωσία, έκανα και την πρώτη μου έκθεση πριν από 35 χρόνια. Φωτογράφιζα τις ορθόδοξες εκκλησίες κι αυτό ήταν για μένα κάτι εξωτικό. Μου φαινόταν ενδιαφέρον, το σεβόμουν πολύ, αλλά δεν είχα ακόμα κάποιο κλειδί για να το κατανοήσω. Αυτό, ξέρετε, είναι κάτι που για μένα είναι ιδιαίτερο. Στην προσέγγισή μου στην κουλτούρα και τη σκέψη,νιώθω πολύ άνετα στην Ελλάδα. Γι' αυτό πιο συχνά πηγαίνω στην Ορθόδοξη Εκκλησία παρά στην Καθολική. Την ίδια εποχή, λόγω της πτώσης του κομμουνισμού, αρχίσαμε να ανακαλύπτουμε τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της Πολωνίας. Είμαι πολύ περήφανος που έχουμε τη μεγαλύτερη ορθόδοξη κοινότητα στην Ευρώπη, με πάνω από 650.000 άτομα. Στα 35 μου άρχισα να μελετώ, να επισκέπτομαι τα ορθόδοξα μέρη στην Πολωνία. Το 2001, σε μία έκθεσή μου στην Πολωνία, γνώρισα έναν Έλληνα από την Πρεσβεία σας που μου πρότεινε να επισκεφτώ την Ελλάδα και με ρώτησε τι θα ήθελα να δω. Χωρίς να το σκεφτώ, αυθόρμητα, είπα «Θα ήθελα να δω τα μέρη που θεωρώ διαμάντια για κάθε φωτογράφο, τα Μετέωρα και το Άγιο Όρος». Κι έτσι, τον Απρίλιο του 2001, πριν από 34 χρόνια, πάτησα για πρώτη φορά το πόδι μου στο Άγιο Όρος.
Θυμάστε τις πρώτες εντυπώσεις σας;
Ήταν ένας συνδυασμός περιέργειας και λίγης άγνοιας, επειδή είμαι Καθολικός. Οι σχέσεις Ορθοδόξων και Καθολικών σημαδεύονται κάποιες φορές από δυσπιστία ή συγκράτηση. Η πρώτη μου επίσκεψη κράτησε μόνο τέσσερις μέρες, πράγμα καλό για την πρώτη φορά. Πάντα λέω, «Αν πάτε στο Άγιο Όρος, μην πάτε για πολύ καιρό, απλά προσπαθήστε να αξιοποιήσετε αυτές τις τέσσερις μέρες που σας δίνονται, γιατί πρέπει να δοκιμάσετε αν είναι για εσάς». Στο τέλος της πρώτης μου σύντομης παραμονής στο Άγιο Όρος, ένας από τους μοναχούς με ξενάγησε γύρω από τη μονή και τότε βίωσα κάτι μοναδικό. Είχε αρχίσει να σκοτεινιάζει και κάπου μακριά έλαμπε ένα χρυσό φως, ήταν τόσο όμορφο, σχεδόν μεταφυσικό. Ο μοναχός μού πρόσφερε καφέ και είπε: «Θα ξαναέρθεις εδώ γιατί άνθρωποι σαν εσένα επιστρέφουν». Και είχε δίκιο. Την επόμενη χρονιά ήμουν ξανά στο Άγιο Όρος. Και συνέχισα να πηγαίνω. Σήμερα, ακόμα κι όταν βρίσκομαι στη Βαρσοβία, νιώθω μια ισχυρή σύνδεση με το Άγιο Όρος, σαν να με δένει ένα αόρατο σχοινί, όπως δένουν τα σκάφη.
Τι προσπαθείτε να ενσωματώσετε από αυτές τις εμπειρίες στις καλλιτεχνικές σας δουλειές;
Έχω μια δυσκολία. Το ίδιο που αντιμετωπίζουν οι ηθοποιοί όταν γράφω γι' αυτούς. Λένε, «Α, το έπαιξα έτσι αυτό; Δεν το ήξερα!». Αυτό προσπαθώ να μεταδώσω μέσα από τα έργα μου, ίσως κάποια εντύπωση, κάποιο μυστήριο. Αλλά δεν θα ήθελα να χρησιμοποιήσω μεγάλες λέξεις, γιατί οι εικόνες πρέπει να μιλούν από μόνες τους. Όταν δείχνω τη δουλειά μου λέω, «Εντάξει, τώρα το έργο μου είναι τελειωμένο. Είναι η ώρα για τον θεατή». Αν ο θεατής αποδεχτεί την πρόσκληση στον κόσμο μου, νιώθω πολύ χαρούμενος. Αν όχι, ίσως οι προσδοκίες μας να διαφέρουν.
Πώς σας φαίνεται η εισβολή της ψηφιακής τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης στον χώρο της φωτογραφίας;
Η φωτογραφία είναι κάτι υποκειμενικό. Αν δώσεις την κάμερα σε τρία άτομα για να φωτογραφίσουν την ίδια σκηνή, θα δεις κάτι διαφορετικό. Μπορεί η ματιά σου να είναι υποκειμενική, αλλά δεν πρέπει να αλλάζεις την πραγματικότητα. Αν ήμουν αρχισυντάκτης και ένας φωτορεπόρτερ μού έφερνε παραποιημένο υλικό, θα τον απέλυα αμέσως. Στην καλλιτεχνική φωτογραφία τα πράγματα είναι αλλιώς. Ο Όσκαρ Ουάιλντ είπε ότι η τέχνη είναι ένα όμορφο ψέμα. Και μου αρέσει αυτός ο ορισμός. Δεν θα δεις ποτέ το φως όπως το απεικονίζω στις φωτογραφίες μου, όμως πρέπει να σε πείσω ότι είναι αληθινό. Είναι σαν το θέατρο: ο κόσμος που χτίζεται πάνω στη σκηνή πρέπει να είναι τόσο πειστικός, ώστε για αυτές τις δύο ώρες, έχοντας τη διανοητική απόσταση, γνωρίζοντας δηλαδή ότι αυτό που βλέπεις δεν είναι πραγματικότητα, να μπεις σε αυτόν τον κόσμο. Κάποιοι λένε ότι οι φωτογραφίες μου είναι πολύ θεατρικές. Λέω, ναι, επειδή είμαι άνθρωπος του θεάτρου.
Δεν είμαι αρνητικός ως προς την ψηφιακή φωτογραφία, είναι ένα διαφορετικό εργαλείο ούτε καλύτερο ούτε χειρότερο. Αν έχεις ένα σύγχρονο βιολί, είναι καλό για να παίξεις σύγχρονη μουσική, αλλά το παλιό, το Βιβάλντι, είναι καλύτερο για να παίξεις Βιβάλντι. Όσο για την τεχνητή νοημοσύνη είμαι πολύ επιφυλακτικός, νομίζω ότι θα καταστρέψει τον κόσμο. Επειδή δεν θα μπορείς να πιστέψεις πια τι είναι αληθινό και τι δεν είναι.Μπορείς να παραποιήσεις οποιοδήποτε έγγραφο και να δείχνει αληθινό. Και όλες αυτές οι αλλαγές έρχονται τόσο γρήγορα.
Ιερά Σκήτη Τιμίου Προδρόμου, κυριακό, 2009, διχρωμική γόμμα
Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τον κόσμο του Άθω, που δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα με το πέρασμα των χρόνων.
Σε κάποια πράγματα αλλάζει κι αυτός. Αλλά εκεί υπάρχει μια διαφορετική αντίληψη του χρόνου. Είναι η διάκριση που έκανε ο Πλάτων για την ουσία και τη φύση των πραγμάτων. Στο Άγιο Όρος η ουσία παραμένει η ίδια. Οι μοναχοί χρησιμοποιούν τετρακίνητα οχήματα, έχουν κινητά τηλέφωνα, αλλά αυτό είναι φυσιολογικό γιατί κανένας στον Άθω δεν προσποιείται ότι ζούμε στον 12ο αιώνα. Σήμερα είναι πολύ πιο δύσκολο να είσαι μοναχός απ' ότι ήταν τον 11ο ή τον 14ο αιώνα. Η μοναστική ζωή ήταν ένα είδος κοινωνικής ανέλιξης.Τον Μεσαίωνα ο κανόνας της ανθρώπινης ζωής ήταν η πείνα, η φτώχεια, οι αρρώστιες και το μοναστήρι, σου έδινε ρούχα, φαγητό, ένα μέρος για να βάλεις το κεφάλι σου και υψηλότερη κοινωνική θέση. Τώρα δεν είναι πια έτσι. Είναι το αντίθετο. Όταν πηγαίνεις εκεί, πρέπει να στερηθείς την άνετη ζωή, τη συνεχή πρόσβαση στο διαδίκτυο, το σινεμά, το Netflix. Οπότε τώρα, κατά τη γνώμη μου, είναι πολύ πιο δύσκολο να γίνεις μοναχός, να αφήσεις αυτόν τον κόσμο μας και τις ανέσεις του.
Μετά από τόσες επισκέψεις στον Άθω, τι άλλαξε στη δική σας προσέγγιση;
Όταν φτάνεις στον Άθω, νιώθεις να περνάς σε έναν διαφορετικό κόσμο. Είναι συγκλονιστική η μοναδικότητα του τοπίου. Κάποιες φορές, όταν πηγαίνω στη Σιμωνόπετρα ή στην Παντοκράτορος, τη στιγμή που πλησιάζω, κι ενώ έχω δει το ίδιο τοπίο τόσες φορές, το κοιτάζω και λέω, Θεέ μου, αυτό δεν είναι αληθινό, αυτή η ομορφιά δεν μπορεί να υπάρχει. Ξέρω ότι στα ελληνικά έχετε τη διάκριση μεταξύ ξένου και τουρίστα. Μπορεί να είμαι ξένος στο Άγιο Όρος, αλλά δεν είμαι τουρίστας. Είμαι φίλος και προσπαθώ να κατανοήσω όσα συναντώ εκεί. Ένας από τους ηγουμένους από τα τρία αγαπημένα μου μοναστήρια, μου είπε κάποτε: «Τόμας, μπορείς να έρχεσαι εδώ όποτε θέλεις. Και για όσο διάστημα θέλεις. Και δεν χρειάζεται να μας το ανακοινώσεις, απλώς έρχεσαι και μένεις μαζί μας, γιατί σε θεωρούμε μέρος της πραγματικότητάς μας». Αυτό είναι τιμή για μένα και νιώθω ευγνώμων.
Λιτανεία της εικόνας «Φοβερά Προστασία» της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου, 2014
Η έκθεση στην Αγιορειτική Εστία
Η Αγιορειτική Εστία (Εγνατία 109) συμμετέχει στη «Λατρευτική Εβδομάδα» του Δήμου Θεσσαλονίκης με την έκθεση φωτογραφίας «Η Σκηνή του Αθέατου: Το Άγιον Όρος του Tomasz Mościcki».
Η έκθεση θα εγκαινιαστεί την Τρίτη 8 Απριλίου 2025 στις 18:30 από τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης και Πρόεδρο του Δ.Σ. της Αγιορειτικής Εστίας, Στέλιο Αγγελούδη.
Παρουσιάζονται πρωτότυπα έργα του Τόμας Μοστσίτσκι που έχουν παραχθεί την τελευταία εικοσαετία, σε αριθμημένες εκδόσεις, με τη χρήση των ιστορικών φωτογραφικών τεχνικών της διχρωμικής γόμμας και της ζελατινώδους αργυροτυπίας. Σε ψηφιακή μορφή παρουσιάζεται η καταγραφή του φωτογράφου από τις ακολουθίες και το τυπικό της εβδομάδας των Παθών, της Ανάστασης και της λιτάνευσης των ιερών εικόνων των μονών.
Επιμέλεια έκθεσης: Βαγγέλης Ιωακειμίδης, επιμελητής εκθέσεων και εκδόσεων και Φαίδων Χατζηαντωνίου, αρχιτέκτων - αναστηλωτής
Διάρκεια έκθεσης: 8 Απριλίου έως 7 Ιουνίου 2025
Είσοδος ελεύθερη
