Καμιά χρεοκοπία δεν είναι ευχάριστη, ιδίως δε όταν οι χρεοκοπούντες είναι ευλόγως πεπεισμένοι για την υψηλή ηθική αξία των αρχών που διέπουν την δράση τους. Αυτό ακριβώς, όμως, εκτυλίσσεται τις τελευταίες μέρες κατά την διάρκεια της Συνδιάσκεψης του Μονάχου για την Ασφάλεια, όπου η Ευρώπη αφυπνίζεται απότομα ως προς την αποτελεσματικότητα και την ρυθμιστική ικανότητα των αναμφίβολα υψηλόφρονων και από τη σκοπιά ενός πεπεισμένου Ευρωπαίου, οικουμενικών αξιών της ατομικής ελευθερίας, της νομικής ισότητας και της δημοκρατίας ως αρχών που οφείλουν να διέπουν και να καθορίζουν το καθεστώς των Διεθνών Σχέσεων και να προάγουν την ειρηνική συμβίωση στον πλανήτη μας.
Σε μια εντυπωσιακή ως προς την έκτασή της, εμπλουτισμένη με απίστευτα ωμό ρεαλισμό -που φτάνει στα όρια του κυνισμού- μεταστροφή του επίσημου δόγματος της εξωτερικής τους πολιτικής, οι ΗΠΑ προσχωρούν στην πολιτική ισορροπίας των δυνάμεων ως ρυθμιστικό κανόνα για τις Διεθνείς Σχέσεις. Ο προσεκτικός, όμως, παρατηρητής της αμερικανικής πολιτικής σκηνής θα διέκρινε στη μεταστροφή αυτή μιαν αντανάκλαση παλαιότερων αντιλήψεων που διαπερνούν τη σκέψη και το πνεύμα γύρω από τα οποία οργανώνεται από την εποχή του Lincoln το κόμμα των Ρεπουμπλικανών σε αντίθεση με τον ιδεαλισμό των Δημοκρατικών. Θυμίζω ότι οι Δημοκρατικοί Πρόεδροι Wilson και Roosevelt ήταν εκείνοι που αποφάσισαν την εμπλοκή των βιομηχανικά και τεχνολογικά ανερχόμενων ΗΠΑ στους δύο μεγάλους Ευρωπαϊκούς πολέμους του 20ου αιώνα, ο ιδεαλισμός των Roosevelt και Truman ενέπνευσε τη δημιουργία του ΟΗΕ και την εφαρμογή του σχεδίου Μαρσαλ για την ανασυγκρότηση της Ευρώπης.
Και όμως η πολιτική της ισορροπίας των δυνάμεων υπήρξε μια κατεξοχήν ιδέα που γεννήθηκε στην Ευρώπη ως καταστάλαγμα των δραματικών εμπειριών του καταστρεπτικού 30ετούς πολέμου και που αποτυπώθηκε στην περίφημη διατύπωση της αρχής στην οποία στηρίχθηκε η Ειρήνη της Βεστφαλίας, cuius regio, eius religio. Επιβεβαιώθηκε στα συνέδρια της Βιέννης το 1815, ως απάντηση στους Ναπολεόντειους Πολέμους, και του Βερολίνου το 1878, ως απάντηση στις βλέψεις της Ρωσίας στην ΝΑ Ευρώπη, ένα δυστυχώς επανερχόμενο και πολύ πια σύγχρονο πρόβλημα, το προοίμιο του οποίου είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία. Στο εξαιρετικό του σύγγραμμα Governing the World ο Mazower αναλύει διεξοδικά τις απόπειρες δημιουργίας ενός κόσμου που παίρνει αποστάσεις από την εφαρμογή της πολιτικής της ισορροπίας των δυνάμεων και που ενστερνίζεται τη θέσπιση ενός αποτελεσματικού και δεσμευτικού Διεθνούς Δικαίου, που όμως δυστυχώς κατέρρευσαν.
Στην αυγή της δεκαετίας του '90 με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ένας κάποιος ιδεαλισμός επανήλθε στο προσκήνιο ο οποίος αποτυπώθηκε στο έργο του Fukuyama, Το Τέλος της Ιστορίας. Έμοιαζε με μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση, στηριγμένη στην οικονομική και τεχνολογική πραγματικότητα που εισήγαγε η τρομερή επιτυχία του κύματος της παγκοσμιοποίησης. Αποδείχθηκε όμως αστήρικτα αισιόδοξη και για τον λόγο αυτό επικίνδυνος οδηγός για την πολιτική πράξη, αφού οι κοινωνίες, τα έθνη-κράτη στα οποία αυτές οργανώνονται, οι νέες Αυτοκρατορίες που σχηματίζονται, πέρα από τον ενοποιητικό παράγοντα της οικονομίας και του τεχνολογικού πολιτισμού με την έννοια που του αποδίδει ο Norbert Elias, διακρίνονται και από την εμμονή στην κουλτούρα, καταστάλαγμα ιστορικών διαδρομών που διαμορφώνουν κοινοτικές αξίες με την έννοια που τις αποδίδει ο Ferdinand Toennies και εντέλει ισχυροποιούν ταυτότητες. Ο Huntington φαίνεται ότι προσέγγισε με πιο εύστοχο τρόπο τον σημερινό πραγματικό κόσμο μακριά από υψιπετείς και απλοποιητικές και για τους λόγους αυτούς αφελείς και επικίνδυνες αρχές.
Η ισχυροποίηση της Κίνας, χώρας με βαθιά ριζωμένη κουλτούρα, η ανάδυση ενός ελάχιστα συμφιλιωτικού ισλαμικού φονταμενταλισμού, τα εμμένοντα προβλήματα των αναπτυσσόμενων χωρών που προτρέπουν σε μνησικακία, ο αναθεωρητισμός ορισμένων δυνάμεων με αίσθηση του παλαιού και πιθανά μελλοντικού μεγαλείου, όπως η Ρωσία και η Τουρκία είναι κάποιοι από τους πολλούς λόγους που δυσχεραίνουν την εφαρμογή ενός ενοποιητικού δόγματος. Επιβάλλεται να προσθέσουμε το μείζον πρόβλημα του πλανήτη μας, την Κλιματική Κρίση καθώς και τις κοινωνικές αναταράξεις που επιφέρουν οι απολήξεις της κυρίαρχης για τον 21ο αιώνα Τεχνητής Νοημοσύνης για να απεικονίσουμε το τοπίο που αρχίζει να μας περιβάλλει, μη ξεχνώντας βέβαια και τις τρομερές αστοχίες των αφελών προσεγγίσεων στον χειρισμό του Μεταναστευτικού.
Το μόνο βέβαιο για τα χρόνια που έρχονται θα είναι η εμμονή και η διάρκεια των γεωπολιτικών κρίσεων και για τον λόγο αυτό καθίσταται απαραίτητη η συστηματική δράση για να αποφευχθεί η γενίκευση της αναταραχής που θα προκαλούσε την παγκόσμια κατάρρευση της ειρήνης με ολέθριες συνέπειες για το σύνολο της ανθρωπότητας. Η επιστροφή στην πολιτική ισορροπίας των δυνάμεων φαίνεται, παρά την απεχθή της εννοιολόγηση, αναπόφευκτη. Άλλωστε αυτό ήταν το καθεστώς του Ψυχρού Πολέμου, που δρομολογήθηκε ουσιαστικά με τη συμφωνία της Γιάλτας. Στην παρατήρηση του Roosevelt, του πλέον ιδεαλιστή των τριών μετεχόντων, για το ηθικό κύρος του Βατικανού, απάντησε ο κατεξοχήν ρεαλιστής Στάλιν με το ρητορικό ερώτημα, πόσες μεραρχίες διαθέτει ο Πάπας. Είναι ευτύχημα που ο Truman αντιλήφθηκε πλήρως το νόημα της φράσης αυτής του Στάλιν. Είναι κρίσιμο το νόημα αυτό να το ενστερνισθούν οι ταγοί της Ευρώπης για να διασφαλίσουν την ειρηνική και δημοκρατικά ελεγχόμενη Αυτοκρατορία που οικοδομήθηκε.
Μένει η Ουκρανία. Ρεαλιστικά το μόνο που μπορεί να ευχηθεί η Ευρώπη αλλά και να πράξει τα δέοντα είναι η χώρα αυτή να μην υποστεί το μαρτύριο των διαδοχικών διαιρέσεων της Πολωνολιθουανικής Κοινοπολιτείας από το 1772 εως το 1795, που κατέληξαν στην εξαφάνιση αυτού του κρατικού μορφώματος που διόλου συμπτωματικά καταλάμβανε στα ανατολικά του εδάφη μεγάλα τμήματα της σημερινής Λευκορωσίας και Ουκρανίας.
Ο κ. Εμμανουήλ Βλαχογιάννης είναι επιχειρηματίας στον κλάδο του Εμπορίου και επίτιμος πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης (ΕΒΕΘ) με σπουδές στις Οικονομικές Επιστήμες και τη Διοίκηση Επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο της Ρουρ - Μπόχουμ της Γερμανίας, καθώς και μεταπτυχιακές σπουδές στην Επιχειρησιακή Έρευνα στην Ανώτατη Τεχνική Σχολή της περιοχής Ρήνου-Βεστφαλίας.
