Στις 25 Ιανουαρίου ο Δήμος Θεσσαλονίκης διοργάνωσε μια εξαιρετικά χρήσιμη για την αυτογνωσία της πόλης μας δημόσια συζήτηση στην οποία μετείχε ο διακεκριμένος ιστορικός Mark Mazower.
Η συζήτηση προσέλκυσε το ενδιαφέρον πολλών συμπολιτών μας οι οποίοι κατέκλυσαν την εκ των πραγμάτων αποδειχθείσα πολύ μικρή για το εύρος της σημασίας της αίθουσα της Αποθήκης Δ του ΟΛΘ. Αναμφίβολα στην επιτυχία της συνετέλεσαν και οι λοιποί μετέχοντες, ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Στέλιος Αγγελούδης, ο Σταύρος Ανδρεάδης, Πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών, ενώ συντόνισε με επιτυχία η δημοσιογράφος Σοφία Χριστοφορίδου.
Ο Mazower ως εκ της ακαδημαϊκής ιδιότητάς του ως ιστορικού διαβάζει την εξέλιξη της πόλης μας εστιάζοντας στα μονιμότερα χαρακτηριστικά της, προφανώς χωρίς να υποτιμά τα εφήμερα που προκύπτουν από την ανθρώπινη δράση και κατάσταση. Αν μπορώ να συμπεράνω από τα λεχθέντα του, διαπερνώντας τα όμως από τη δική μου οπτική γωνία, η γεωγραφική της θέση και το φυσικό της ανάγλυφο συνθέτουν τους περιορισμούς αλλά και τις ευκαιρίες που προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις επερχόμενες πιθανές μελλοντικές της διαδρομές, που προφανώς προσδιορίζονται ακριβέστερα από τη διάδραση των ανθρώπινων αποφάσεων.
Κατέδειξε με μεγάλη ενάργεια την ευεργετική επίδραση του αναπτυσσόμενου εμπορίου στην ειρηνική κατά περιόδους συμβίωση των διαφόρων εθνικοθρησκευτικών κοινοτήτων που συναπάρτιζαν τον εκάστοτε πληθυσμό της πόλης. Έδειξε με το παράδειγμα της μέριμνας για την υδροδότηση της πόλης από τις Οθωμανικές Αρχές την καθοριστική επίδραση του φυσικού ανάγλυφού της σε συνδυασμό με τις διαθέσιμες τεχνολογίες στις αποφάσεις που λήφθηκαν και που κατέληξαν στην κατασκευή κρηνών στην Άνω Πόλη.
Η ειδική αυτή θεώρηση του Mazower εντάσσεται κατά έναν λογικά συνεκτικό τρόπο στις ευρύτερες και γενικότερες εξελικτικές θεωρίες των κοινωνικών επιστημών, η διατύπωση των οποίων διευκολύνεται με το εργαλείο της μαθηματικής θεωρίας της πολυπλοκότητας.
Το φυσικό μας ανάγλυφο δείχνει μια πόλη, μια αστική συσσωμάτωση, που περιορίζεται ανατολικά από ορεινούς όγκους και δυτικά από τη θάλασσα. Η πόλη επεκτείνεται προς τα ΝΑ ή τα ΒΔ, όπως και πράγματι έχει παρατηρηθεί. Σε συνδυασμό με τη χωροταξική ζωνοποίηση των χρήσεων γης, άλλοτε αποτέλεσμα αυθόρμητων διαδράσεων, άλλοτε αποτέλεσμα συνειδητών σχεδιαστικών παρεμβάσεων, αυτό αποτελεί τη γενεσιουργό αιτία της επιμήκυνσης των ημερήσια διανυόμενων αποστάσεων. Είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομείται το κατεξοχήν κοινωνικό πρόβλημα της πόλης, που κατά τα άλλα συμβαδίζει προς τις λοιπές ευρωπαϊκές πόλεις προς την ανάπτυξη της αστικής κινητικότητας, η δυσλειτουργία των συστημάτων κυκλοφορίας προσώπων και εμπορευμάτων.
Βέβαια και άλλες μεσογειακές πόλεις, όπως η Βαρκελώνη και η Γένοβα βρίσκονται σε παρόμοια θέση με αντίστοιχο φυσικό ανάγλυφο, όμως, η ανάπτυξη συγκοινωνιακών μέσων σταθερής τροχιάς που διατρέχουν κατά μήκος τον αστικό τους ιστό αμβλύνει το πρόβλημα.
Η λειτουργία του Μετρό στην πόλη μας υποδεικνύει με την εμπειρία των δύο τελευταίων μηνών τη στρατηγική σημασία της ανάπτυξης αυτών των μέσων σταθερής τροχιάς και κατά συνέπεια οφείλει να αποτελεί μέγιστη προτεραιότητα για την ασκούμενη δημόσια πολιτική, όπως και προσώρας ευτυχώς είναι.
Η Θεσσαλονίκη ευημερεί, ζει και αναπνέει από την ικανότητα προσαρμογής του εμπορίου της στις μεταβαλλόμενες παγκόσμιες συνθήκες. Είναι ευτύχημα που ο Mazower συνδέει το Εμπόριο με την ειρηνική συμβίωση των κοινοτήτων, κάτι που κατά τα φαινόμενα μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμο στο μέλλον.
Μέριμνα της δημόσιας πολιτικής οφείλει να είναι η ανάπτυξη των εμπορικών υποδομών, κάτι που το ΕΒΕΘ έχει από μακρού καταστήσει σημαία του. Προφανώς αναφέρομαι στο λιμάνι, στο αεροδρόμιο, στις οδικές και σιδηροδρομικές συνδέσεις με την ενδοχώρα, αλλά και στο απαραίτητο πια Εμπορευματικό Κέντρο που χωροθετείται στο στρατόπεδο Γκόνου.
Έστω και με αργά βήματα τα πράγματα εξελίσσονται, αν και ο ρυθμός σχεδιασμού και υλοποίησης αυτών των εγχειρημάτων πρέπει να επιταχυνθεί, γιατί σε αυτόν τον κόσμο δεν είμαστε μόνοι ούτε έχουμε την πολυτέλεια και την άνεση απεριόριστων χρονικών διαστημάτων. Ευτυχώς δεν διαφαίνονται προσώρας τάσεις άγονων πολιτικών αντιπαραθέσεων ως προς την κοινωνική χρησιμότητα αυτών των εγχειρημάτων.
Το Εμπόριο, όμως, για να εξελίσσεται και να αναπτύσσεται δυναμικά έχει την ανάγκη και άυλων υποδομών, όπως θεσμών και εκπαίδευσης αλλά και εκθεσιακών γεγονότων, που προφανώς εξυπηρετούνται από υλικές υποδομές, όπως δημόσια κτίρια, εκπαιδευτικούς χώρους και πανεπιστημιακά κτίρια, αλλά και εκθεσιακά κέντρα. Η πόλη μας δεν έχει την πολυτέλεια να απολακτίσει τη διεξαγωγή μείζονων εκθεσιακών γεγονότων δίχως να τραυματίσει σοβαρά τις εμπορικές προοπτικές της. Η ανάπλαση του χώρου της ΔΕΘ είναι απαραίτητη και η μόνη ρεαλιστική κάτω από τις τρέχουσες οικονομικές συνθήκες, συνιστά δε πλέον άγονη αντιπαράθεση κάθε συζήτηση για την σκοπιμότητα και κοινωνική χρησιμότητα του εγχειρήματος.
Επανέρχομαι στον Mazower. Είναι για μένα προσωπικά πολύ ενθαρρυντικό να είμαι σε θέση να στηρίζω τις επί χρόνια διαμορφωμένες και ελπίζω επιστημονικά τεκμηριωμένες απόψεις μου για το μέλλον της πόλης μας πάνω στο κολοσσιαίας σημασίας ιστορικό του έργο.
Έχω την αίσθηση ότι ο Mazower, όπως και ο σπουδαίος διανοητής και χρονικογράφος του Μεσοπολέμου Joseph Roth, διακατέχεται από μια αγωνία για το μέλλον του Ευρωπαϊκού Πνεύματος και την εμπέδωση της ειρήνης και της καταλλαγής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση με όλες τις αδυναμίες και αστοχίες της συνιστά κατά τον Yuval Harari μια σύγχρονη κατά βάση δημοκρατικά ελεγχόμενη Αυτοκρατορία που κινδυνεύει από τις διαβρωτικές τάσεις ενός αυταρχικού Εθνικισμού. Στο έργο του Σκοτεινή Ήπειρος ο Mazower αναλύει την Ευρωπαϊκή τραγωδία των δύο Πολέμων ως διαπάλη αυταρχικών Αυτοκρατοριών και δημοκρατικού Εθνικισμού.
Οφείλουμε να αντλούμε από την Ιστορία τα κατάλληλα συμπεράσματα για να μην επαναληφθούν οι τραγωδίες, που συνεπάγονται μεν την απαραίτητη κατανόηση των δυναμικών που προσδιορίζονται από τις πολύπλοκες και αμφίδρομες εξελίξεις στην δημογραφία, την επιστήμη, την τεχνολογία και την οικονομία, αλλά πολύ περισσότερο δε την καλλιέργεια μιας αντίληψης και στάσης να μην εξωθούμε τα πράγματα στα άκρα.
*Ο κ. Εμμανουήλ Βλαχογιάννης είναι επιχειρηματίας, δραστηριοποιείται στον κλάδο του Εμπορίου και επίτιμος πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης (ΕΒΕΘ)
