«Με την επιστήμη της συντήρησης: τα τέμπλα της Βέροιας αποκαλύπτουν τα μυστικά τους», είναι ο τίτλος της ανακοίνωσης που θα παρουσιάσουν συντηρητές και αρχαιολόγοι της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας στην ετήσια Αρχαιολογική Συνάντηση για τις ανασκαφές του έτους 2024, στη Μακεδονία και τη Θράκη.
Την ανακοίνωση θα κάνουν οι: Κ. Τζίμπουλας Συντηρητής Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης (ΤΕ), Ι. Σαριόγλου Συντηρητής Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης (ΔΕ), Μ. Χειμωνοπούλου Αρχαιολόγος και Γ. Στρατούλη, Αρχαιολόγος - Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς και αν. Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας.
Η παρουσίαση επικεντρώνεται στις εργασίες συντήρησης και αποκάλυψης του διακόσμου στα τέμπλα δύο βυζαντινών ναών της Βέροιας: του Αγίου Νικολάου του Μοναχού Ανθίμου και της Αγίας Άννας, της ενορίας Αγίων Αναργύρων. Κατά τη διάρκεια των εργασιών, τα ξύλινα τμήματα των τέμπλων ενισχύθηκαν, τα φθαρμένα κομμάτια αντικαταστάθηκαν και οι ζωγραφισμένες επιφάνειες καθαρίστηκαν, αποκαθιστώντας τη ζωηρότητα των θαυμάσιων εικονογραφιών και προσφέροντας νέα στοιχεία στην επιστήμη.
Χριστιανισμός και ισλάμ
Στο τέμπλο του 16ου αιώνα του Αγίου Νικολάου του Μοναχού Ανθίμου, συναντιούνται δύο πολιτισμοί: ο χριστιανισμός και το Ισλάμ. Το τέμπλο αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό τεκμήριο της αλληλεπίδρασης βυζαντινών και ισλαμικών στοιχείων στη ζωγραφική του 16ου αιώνα. Ο ναός ήταν καθολικό μονής που χτίστηκε το 1565, σύμφωνα με κτητορική επιγραφή και εντυπωσιάζει για τις λεπτοδουλεμένες τοιχογραφίες του, που φιλοτεχνήθηκαν μεταξύ 1565-1570, υπό την επίβλεψη του ιδρυτή του, μοναχού Ανθίμου. Παραστάσεις του Χριστού ως Μεγάλου Αρχιερέως, της Θεοτόκου ως Πλατυτέρας, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, των Παθών συνθέτουν την πλούσια θεματολογία. «Το τέμπλο φέρει χαρακτηριστικά μοτίβα, όπως ταινιωτά πλαίσια και αραβουργηματικά διακοσμητικά στοιχεία, ενώ στη ζώνη με τη Μεγάλη Δέηση οι μορφές πλαισιώνονται από τοξωτά πλαίσια με ισλαμίζουσα οξυκόρυφη απόληξη», όπως επισημαίνουν οι ειδικοί της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας.
Ο ναός της Αγίας Άννας, της ενορίας Αγίων Αναργύρων, είναι μια τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, που αναδιαμορφώθηκε τον 19ο αιώνα. Εκείνη την εποχή φαίνεται πως φιλοτεχνήθηκε και το απλό και ξύλινο τέμπλο του ναού, που φέρει επάλληλες ζώνες φυτικών διακοσμήσεων και τη ζώνη της Μεγάλης Δέησης, προσφέροντας ενδιαφέροντα δείγματα από την κοσμική διακόσμηση των αρχοντικών του 18ου και 19ου αιώνα, που αποτυπώνονται σε θρησκευτικό μνημείο.
Άποψη του τέμπλου στον ναό της Αγίας Άννας ενορίας των Αγίων Αναργύρων, κατά τις εργασίες συντήρησης
Όπως εξηγούν οι ειδικοί της Εφορείας, στο πλαίσιο των εργασιών συντήρησης, ανακτήθηκε η μηχανική αντοχή των ξύλινων τμημάτων, αντικαταστάθηκαν τα σαθρά τμήματα, στερεώθηκαν το υπόστρωμα και ο ζωγραφικός διάκοσμος, ενώ καθαρίστηκαν οι ζωγραφικές επιφάνειες.
Η συντήρηση αυτών των δύο τέμπλων αποκαλύπτει νέα στοιχεία για την τέχνη του 16ου και του 19ου αιώνα, με τον έντονο συνδυασμό παραδόσεων και πολιτισμικών επιρροών. Στο τέμπλο του Αγίου Νικολάου του Μοναχού Ανθίμου, η ισλαμική επιρροή είναι εμφανής, ενώ στο τέμπλο της Αγίας Άννας άφησε το αποτύπωμά της η κοσμική τέχνη της εποχής.
Λεπτομέρεια από δείγμα καθαρισμού στο τέμπλο του ναού του Αγίου Νικολάου Μοναχού Ανθίμου
Λεπτομέρεια από δείγμα καθαρισμού στο τέμπλο του ναού της Αγίας Άννας
Το καλοκαίρι του 2024, βυζαντινοί ναοί της Βέροιας που παρέμεναν για χρόνια κλειστοί άνοιξαν εκ νέου τις πόρτες τους δίνοντας στους επισκέπτες τη δυνατότητα να εξερευνήσουν το εσωτερικό τους με τις εξαιρετικές τοιχογραφίες και τα περίτεχνα τέμπλα. Προσφέρουν έτσι την ευκαιρία για ένα ιδιαίτερο ταξίδι στον χρόνο, στο βυζαντινό και μεταβυζαντινό παρελθόν της Βέροιας αλλά και ολόκληρης της Μακεδονίας.
Η αρχαιολογική συνάντηση
Με 60 ανακοινώσεις, 13 παρουσιάσεις σε πόστερ και 204 συνέδρους θα πραγματοποιηθεί, την Πέμπτη 13 και την Παρασκευή 14 Μαρτίου 2025, στο ΚΕΔΕΑ του ΑΠΘ, η ετήσια Αρχαιολογική Συνάντηση για τις ανασκαφές του έτους 2024, στη Μακεδονία και τη Θράκη.
Το 37ο Συνέδριο διοργανώνεται από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ και το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Αρχαιολόγοι της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, των Πανεπιστημίων και των ξένων Αρχαιολογικών Σχολών θα παρουσιάσουν για μία ακόμη χρονιά, τα αποτελέσματα των ανασκαφών τους, την αρχαιολογική και αρχαιομετρική τεκμηρίωση των δεδομένων τους και τα έργα ανάδειξης των μνημείων στη Μακεδονία και τη Θράκη, από τον Έβρο μέχρι την Καστοριά.
