Με αφορμή την επέτειο της τρίτης και τελευταίας αυτής Άλωσης του 1430, το Κέντρο Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης διοργανώνει εκδήλωση μνήμης, αύριο Κυριακή 30 Μαρτίου, στις 19.00, στο Μέγαρο Μπίλλη (Πλατεία Ιπποδρομίου).
Η εκδήλωση έχει τίτλο «Ιωάννου Αναγνώστου, “Διήγησις περί της τελευταίας αλώσεως της Θεσσαλονίκης”, 29 Μαρτίου 1430». «Βασίζεται στο χρονικό της εποχής που κατέγραψε ο Ιωάννης, επονομαζόμενος Αναγνώστης, ο οποίος υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της Άλωσης. Το γεγονός αυτός περιέγραψε στο έργο του, το οποίο αποτελεί μία μοναδικής αξίας πηγή», όπως επισημαίνει μιλώντας στα Μακεδονικά Νέα η σκηνοθέτρια Βάσω Παπαχαραλάμπους, η οποία έκανε τη θεατρική διασκευή του έργου και τη σκηνοθεσία της παράστασης.
Απεικόνιση της πολιορκίας της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς
«Ασχολούμαι με τα κείμενα αυτά από το 2012, όταν η Θεσσαλονίκη ετοιμαζόταν να γιορτάσει τα 100 χρόνια από την απελευθέρωσή της. Σκέφτηκα ότι είναι ντοκουμέντα δυστυχώς άγνωστα στην πλειονότητα των κατοίκων της πόλης και θεώρησα ωφέλιμο να ασχοληθώ για να τα αναδείξω μέσω της θεατροποίησής τους», εξηγεί η κ. Παπαχαραλάμπους. «Ο Ιωάννης Καμινιάτης γράφει για την Άλωση του 904 μ.Χ. από τους Σαρακηνούς, δηλαδή τους Άραβες με επικεφαλής δύο εξωμότες Βυζαντινούς, ο Ευστάθιος για τη 2η Άλωση από τους Νορμανδούς, και για την τρίτη και τελευταία ο Ιωάννης Αναγνώστης, που κατά πάσα πιθανότητα είχε διαβάσει τα κείμενα του Καμινιάτη και συχνά τον μιμείται στο ύφος και τις περιγραφές», αναφέρει.
Όπως επισημαίνει η σκηνοθέτρια, ο ηθοποιός Δημήτρης Ελιάς θα αποδώσει αποσπάσματα των μαρτυριών του Ιωάννη Αναγνώστη και θα ακουστούν δύο κομμάτια από οθωμανικά αρχεία, καθώς και ένα παραμύθι μεταγενέστερο, με θέμα την Άλωση, δημοφιλές παλιότερα στα χωριά γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Η αφήγηση θα πλαισιωθεί από δύο μουσικούς επί σκηνής, καθώς και ηχογραφημένα μουσικά κομμάτια, ενώ στο τέλος θα υπάρχει και αναφορά στην Άλωση της Κωνσταντινούπολης και την παράδοση της Τραπεζούντας, της τελευταίας ελληνικής αυτοκρατορίας.
«Δεν είναι παραμύθι, είναι η Ιστορία μας»
Τα ξημερώματα της 29ης Μαρτίου ξεκίνησε η τελική επίθεση του Μουράτ Β’ εναντίον της Θεσσαλονίκης από τα τείχη και τη θάλασσα. Οι μουσουλμάνοι μπήκαν από το Τριγώνιο και ξεχύθηκαν στην πόλη.
«Οι εχθροί έκαναν την είσοδό τους στην πόλη είτε με σκάλες είτε από τα ορύγματα στο τείχος, και κάποιοι από αυτούς έτρεχαν προς τους ανθρώπους και τις οικίες, ενώ κάποιοι άλλοι έσπευδαν στις πύλες της πόλης για να τις ανοίξουν διάπλατα ώστε να εισέλθει ο Μουράτ με όλο του το στράτευμα. Θα έπρεπε να τους έβλεπες να μπαίνουν στην πόλη σαν σμήνος μελισσών ή σαν άγρια θηρία, να ωρύονται και να διψούν να μας θανατώσουν, να συνωστίζονται στην πόλη πεζοί και έφιπποι», γράφει ο Ιωάννης Αναγνώστης στη μαρτυρία του.
Επιγραφή στην Αχειροποίητο μαρτυρά το πέρασμα του Μουράτ Β
Κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών, οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης σκοτώνονται, αιχμαλωτίζονται ή λιμοκτονούν, ενώ οι Οθωμανοί λεηλατούν αδιάκοπα την πόλη, τα μνημεία και τους ναούς της, επί σειρά ημερών.
«Ακούγεται σαν παραμύθι, αλλά είναι η Ιστορία, είναι η ιστορία της Θεσσαλονίκης. Δεν θα έπρεπε ο κόσμος να γνωρίζει τι συνέβη το έτος 904 μ.Χ.; Το 1185; Και τέλος το 1430; Αλλεπάλληλα συγκλονιστικά γεγονότα συνέβησαν μέσα σε μερικούς αιώνες και μας δείχνουν μέχρι σήμερα πώς το ανθρώπινο είδος μπορεί να περάσει στο στάδιο της βαρβαρότητας παρά τα χιλιάδες χρόνια πολιτισμού. Δεν είναι πολύ μακρινά αυτά από όσα συμβαίνουν και στην εποχή μας. Στα πόδια μας μία θάλασσα μας χωρίζει με τη Συρία, την Παλαιστίνη, το Ισραήλ», τονίζει η κ. Παπαχαραλάμπους.
Κατά την Άλωση του 1430, ο ίδιος ο Σουλτάνος Μουράτ Β΄ εισήλθε στην πόλη και προσευχήθηκε για τη νίκη του στον ναό της Παναγίας Αχειροποιήτου, την πρώτη χριστιανική εκκλησία που μετατράπηκε σε τζαμί. Σε έναν κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας διασώζεται μάλιστα στα τούρκικα η επιγραφή: «Ο σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη. 883» (δηλαδή το 1430).
Πέρα από τα γεγονότα των Αλώσεων, οι μαρτυρίες που διασώζονται στα κείμενα της εποχής, μεταφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για τη ζωή στη Θεσσαλονίκη τους τελευταίους αιώνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. «Έχει ενδιαφέρον ότι ο Ευστάθιος γράφει για την ακμή και το πολύμορφο της πόλης, που πρέπει να ήταν πολύ πλούσια τότε. Τονίζει ιδιαίτερα την πανήγυρη του Αγίου Δημητρίου, που είχε απήχηση σε όλα τα Βαλκάνια, ήταν πολύβουη, και έμποροι από διάφορες περιοχές συναλλάσσονταν με διαμάντια, χρυσό και πολυτελή υφάσματα», σημειώνει η κ. Παπαχαραλάμπους.
Αυτήν την πλούσια, όμορφη, κοσμοπολίτικη Θεσσαλονίκη των πρώτων δεκαετιών του 15ου αιώνα θρηνεί ο Ιωάννης Αναγνώστης στη μαρτυρία του για την τελευταία Άλωση: «Αυτή η πόλη, όσο ξεπερνούσε παλιά κατά πολύ όλες τις άλλες σε ευημερία και φαινόταν παντού υπέροχη και ζηλευτή, τόσο τώρα γνώρισε τη δυστυχία και αποτελεί το θέμα πολλών θρήνων. Όσοι, έστω για λίγο χρόνο, συνέβη να απολαύσουν τα αγαθά της, δεν μπορούν να πουν τίποτε άλλο για αυτήν παρά πράγματα στενάχωρα στην ψυχή και που προκαλούν ροή δακρύων».
Η εκδήλωση στο ΚΙΘ
Την Κυριακή, 30 Μαρτίου 2025, το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (Κ.Ι.Θ.) του Δήμου Θεσσαλονίκης διοργανώνει εκδήλωση μνήμης για την τελευταία Άλωση της Θεσσαλονίκης, από τους Οθωμανούς.
Θεατρική διασκευή - Σκηνοθεσία: Βάσω Παπαχαραλάμπους
Παίζει ο ηθοποιός: Δημήτρης Ελιάς
Αφηγείται η λογοτέχνης: Αναστασία Χατζή
Συμμετέχουν οι μουσικοί: Βασίλης Αδαμόπουλος, Αδάμ Αδαμόπουλος
Η είσοδος στην εκδήλωση είναι ελεύθερη.
